Rete sonhe goumen pòte-nouvel Andre Aliker la

Wach pòte-nouvel la

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nan dekou CTM vini ka bat lawonn pou an twel-flatje-peyi ek an lavwa-pitjan-peyi, anchay trase-liy lòlòy, si se pa makakri bwabwa, kouri lawonn jik pou se konprann moun atè-lakay-matnik pa sav sa ki an twel-flatje-peyi ni menm an lavwa-pitjan-peyi  ek nan ki dekou se de bagay taha pe fondalnatal. Se pa anni pou moun ki rive trase-djezinen twel-flatje-peyi  epi plis pase twa (3) koulè (ni yonn ki ni 6 koulè) depareye oben plis pase twa (3) trase-jeometri (adan an menm twel-flatje-peyi ou ni triyang, rektang, kare, won, rel-trase, kat-zetok, won-lonji, rel-kwaze, tousa epi dòt trase-jeometri), se pou se kabwatè jout-trase-djezinen taha ki rive, nan triye yo fè, apiye se twel-flatje-peyi taha ; tout bagay ki fè moun wè, nan de koko-zie yo, ni an bidim tjak nan sa-sav politik se plodayè-politik atè-lakay-matnik la. Lè sa-sav politik la, mès-longsay-peyi politik la, flòkò konsa, si se pa lòlòy, se pou se mande konprann nan ki rel eti pòte-nouvel la (epi wach-dèhè liannen y, kouri-nouvel la) ka bay ek ka kouri laliman peyi a ?

Tjenzienm konsit Lawonn Peyi Oliwon-latè asou tilili-nich-lavi

OECS ek CARICOM, bwa-pou-ale 

 

 

 

 

 

 

Monreal,  Kanada :   15^enm  Konsit Lawonn Peyi Oliwon-latè  asou tilili-nich-lavi, COP15 ki te fèt atè Kanada nan mi-desanm 2022 ki pase te mete anba zie moun bankoulele tilili-nich-lavi oliwon-latè. Menm si moun pa ka djè pran gran pawol asou koraj-dèhè -se plis toumbilaj kalibich-karenm-livènaj ki ka pòte-, wach-dèhè y ke peze kòtok asou djokte moun-asou-latè pou rete doubout nan lavi a. Lonyen-dekantje tilili-nich-lavi konte sa eti nan 500 lanne ki fini pase, 902 ràs-bèt-kòtòf djigilòp  eti 85 ràs bèt-lèt-tete, 159 zibie, 35 ràs-bèt ka pran van anba dlo ek 80 ràs pweson. 500 adan se 902 djigilòp taha te rive nan siek ki fini pase a, ek lonyen-dekantje tilili-nich-lavi a kabeche se kontaminaj plastik, dlo-lizinen-makandè, ràs varè djenm,  ek toumbilaj kalibich-karenm-livènaj, tousa adan. Malè pou se gouvelman ti-peyi-mitan-lanmè nan dekatonn lan (Small Island Developing States), se yo ki pi mele epi se djigilòp taha.

Konsit Payòt lanbouk Anndale a

MIM  pòte antre !  

   

 

 

 

 

 

Anndale, Matnik: Yonn adan se kabwatè krèy palantjè-peyi MIM lan atè Robè oben Senhozèf la te depenn konsit Anndale taha tankon an pòte-antre politik (pòte-antre politik se nan mwa Sèptanm lan sa pou ka fèt adan an peyi tankon Matnik otila ni an bidim kanmpo politik asou de mwa, Jwiye Awout), an konsit kabwataj-politik (depi lanne 2011, MIM pa fè konsit-kabwataj politik) ek menm, pou plis pektekolaj, an konsit kabwataj-politik ladje larel-kòtòf krèy-doubout-o-kare-politik la. Lamenm la, se pou se konprann an gwo konpanyi konpayel-politik ki pa sa menm depenn ek dekantje bagay ki pi fondalnatal adan an krèy-doubout-o-kare politik, eti se konsit politik la ; pi douvan, se pou palpa-moun-peyi-natifnatal-matnik la (le peuple Martiniquais nan franse-bannann Marijàn lan) se wè, nan de koko-zie y, an   krèy-doubout-o-kare politik ki pa fouti kabeche an ti vire-pran-dèhè politik, se se pou kare an krèy kabwataj politik eti te ke sa ale pi douvan pase anni “konte” mou ka fè koraj-pa-dèhè.

Latè tranble atè Gwadloup

6.2  kouri-rel

 

 

 

 

 

 

 

Pwent-Nwè, Gwadloup :  Latè tranble Gwadloup, 6.2 asou zandal wouvè Richter la eti ki trape 10 rel-konte. Laboukann lan te nan 40 kilomèt anba-solèy/anni-solèy/anba-solèy Pwent-Nwè (53 kilomèt anba-solèy Lapwent, lanbouk-gouvelnaj Gwadloup), nan an fondok-latè 166.4 kilomèt, 16.131° anlè l'Ekwatè epi 62.156° atè-solèy liy Greenwich, a 07hè ek 23 mn 41sg (11:23:41 UTC) dapre  kouri-nouvel USGS (United States Geological Survey pou kawbe lonyen-dekantje douk anba-tè Etazini) eti ka stanmpe ek pòte nouvel asou tout late-tranble oliwon latè.

Wouj-Vèw-Nwè ek an kouloubri nwè epi an rel-brazonn blan-sann-cho

An twel-flatje-peyi Matnik  

  

 

 

 

 

 

 

Foyal, Matnik: Matnik ni an twel-flatje-peyi epi an lavwa-egal-peyi, man se pè ; 74,84% moun ki vote te vote twel-flatje-peyi tèt-sisi a ek 53,76% moun te vote lavwa-egal-peyi "Ansanm" lan. La-pou-la, tout moun te ja sav se koulè wouj-Vèw-Nwè a te ke debaba "ipséïté" Marijàn lan epi 34 trase-jeometri y la. Men nan twel-flatje-peyi "tèt-sisi" taha ni an tjak, an bidim tjak, menm pòtre-trase a eti ka bat zel nan mitan kouloubri ek sisi-mel pa rive chape anlè "koulè-nwè" a   eti nan djezinay trase-pòtre oliwon-latè a se pa an "koulè", ni menm "koulè-blan" an. Asou an twel-flatje-peyi eti se an rarate politik, koulè-nwè a se toulong nan liannaj epi anlòt, Wouj ek Nwè se lide pete-chenn, bay san chenn, oben lanmò, eti te vini ka bay nan doukou rive-jik-bout Ranboulzay Ayiti a.

Lawonn Peyi Oliwon-latè voye ago djigilòp

10 milion hekta  laliman-bwa  chak lanne

 

 

 

 

 

 

 

Amazonia, Amerik-anni-solèy: An kouri-nouvel UNEP-WCMC (UN Environment Programme World Conservation Monitoring Centre pou Progranm Lawonn Peyi Oliwon-latè pou Laliwonn lan, Kawbe-gouvelnaj pou Veye-o-gren ek Anbrazonnen) mete debwazay tankon yonn adan katel-dekantje-longsay pi kòtok ek tenmbolizè nan lanne 2022 a ki fini pase. Dapre se kawbe-kabeche-progranm taha, se nich-lavi planèt la ka pran bon fè epi depotjolaj 10 milion hekta laliman-bwa  chak lanne, eti epi tilili  toumbilaj nan jere se fondas la, ka voye owonzon 25% se gaz-cho a nan van-oliwon.

Simen-pwezon klòdekòn lan

Tribinal franse a lave lanmen !

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Loren, Matnik : Tout moun te la ka atann an kout-isenbòt konsa, nan 02 Janvie 2023, kabwatè-tribinal franse a pa konte mete piès djoubap-tribinal nan brann adan simen-pwezon klòdekòn lan. Owala gouvelman-peyi franse a te vini pran dezas klòdekòn lan pou bedji y, se pa jòdi ; owala se kabwatè-tribinal franse a pa te mande pèsonn vini reponn douvan lonje-dwèt ki ka lonyen yo ; owala pa ni pèsonn ki se towblip douvan tribinal pou mete yo te ke mete moun nan delala ; owala se kabwatè-tribinal franse a pa te menm nonmen an krèy sobreka-tribinal atè Matnik pou se se ale tann sa moun (se madjendjen-bitako a, fanmi yo) ka rarate ; fok pa te atann dòt bagay, si se pa te an lave lanmen.

Eya lanne 2023

"An lanne 2023, dous ba tout moun"  

 

 

 

 

 

 

 

 

Nassau, Bahamas : "Nou la ka voye flè anlè prèmie relan lanne chaje-djengèt pou CARICOM ek Bahamas eti yo de, ka banbile 50 lanne-vire yo. Pou CARICOM nou an, bout-chimen taha ka rive nan an dekou otila pòte-kole kare-peyi a pa  jenhen si fondok ek prese. Toumpak ek mete-nan-brann-kore Covid-19 la  fè moun wè nan de koko-zie yo lòlòy djoubake yonn-tou-yonn lan sa lòlòy. Nan djoubake yonn-tou-yonn, piès adan se peyi nou an pe ke sa doubout djok douvan pran-seraj-dèhè eti toumbilaj rel-kalibich-karenm-livènaj la. Nan djoubake yonn-tou-yonn, piès adan se peyi nou an pa ke sa tjenbe, nan de lanmen y,  tout dekou-anni-faro doukou ekonomi ek sosial oliwon-latè a, otila tout vie mès nanninannan an ka djigilòp nan an bàt-zie ek otila se teknoloji krache-dife ka faroze doubout-bòdò ek lèspri-konprann-flouz.

Pare pou lanne 2023 a !

An pwenyen  grenn-mandarin

 

 

 

 

 

 

 

 

Se nan wabap mwa Desanm lan jik prèmie jou mwa Janvie eti mandarin, citrus reticulata ka bay. Se pa an piebwa ki fondalnatal nan jaden karayib la atè Matnik men lè an lanne te ka koumanse moun atè-lakay-matnik te ka pran de grenn mandarin oben zoranj mete nan pòch oben pòt-fèy yo pou y se tounen matjounkann longsay-ale lanne a. Lajounen-jòdi, mandarin lan pa ni grenn ankò, se klemantin yo ka kriye y.

O "Rei do Futebol"

Edson Arantes do Nascimento

Pelé,  1940-2022 

 

 

 

 

 

 

 

São Paulo: Pelé te wouvè zie nan 23 Oktòb lanne 1940 atè Três Corações, an ti lanbouk Minas Gerais (yonn adan se 26 lalimn-peyi-gouvelnen Brazil la, Brazilia tankon lanbouk-gouvelman se 27^enm lan), avan y te vini pi mapipi nan mapipi foutbalè oliwon-latè. Pelé te koumanse karetel foutbol li epi se tibolonm Bauru Atlético Clube ek se nan lanne 1956 eti y rive Santos. Nan  de dis-lanne, asou teren Alvinegro a, Pele fè plis pase mil gol ek genyen dis-epi kouwonn jout-foutbol, sis kou fannan jout-foutbol Brazil, 5 kou yonn-dèhè-lòt, depi 1961 pou 1965, de kouwonn Libertadores ek de kouwonn jout kontinan-kont-kontinan (genyen Benfica nan 1962 ek genyen Milan nan 1963), ek 10 kou genyen jout-foutbol oliwon São Paulo.

Toumpak ekonomi nan 2023

Antipilaj woltonn-lahan-machande

     

 

 

 

 

 

 

Se gouvelman-peyi Krayib la ni pou pare lakou-peyi yo pou gade wè kore chay-dèhè aleliwon se toumpak ekonomi an nan 2023, kontel woltonn-lahan-machande nannan-kranmkranm ek gazolin epi antipilaj rel tòt-genyen peyi-oliwon-latè, dapre sa an lonyen-dekantje IDB (Inter-American Development Bank, se an bank dekatonn peyi-oliwon-Amerik) matje. IDB voye an ago asou rel tòt-genyen ki si y two wo ke pe chaye yonn-de vini-fiankan ekonomi, si se pa dekou-ekonomi-dekati asou an konpanyi kawbe-tre fondok pou machandiz-kòtok ek pal-depri-moun eti peyi-lòtbòtsay ka vann nan Karayib la.