Fondas lang-matje

Souch-kòtòf lang natifnatal-matnik la.

 

 

 

 

 

 

Lè nou matje souch-kòtòf, nou ka matje an bagay ki ka depareye lang natifnatal-matnik la epi dòt lang peyi-karayib ek peyi-amerik-latin la kontel lang natifnatal-ayiti eti se an lang gouvelman depi larel-fondas-politik 1987 la, lang natifnatal-gwadloup la, lang natifnatal-gwiyann lan, lang natifnatal-sentlisi a eti vini lang gouvelman, tout se lang peyi-karayib ek peyi-amerik taha eti liannen djok pou lang an kontinan eti yo ye ek pou an konpanyi dwel lang-pale yonn pe ka pe kouri lawonn, pou an tan fann adan anlòt lang peyi-karayib oben peyi-amerik, nan dekou an mizik, an bay-lavwa, an lavwa-regle, tousa. Lamenm-la, man ja kouri antre adan gran plodari sosial-langannis fann-kabèch, an wach-kòtok eti moun pa se pe ka wè nan de koko-zie yo, nan lavi toulehou, ni menm gade wè frennen, ek ki ka fennte yo an chimen-douk lang natifnatal-matnik la menm si y se anba jouk politik lang an-frans lan.

Nan doukou gawoule sosial atè Gwadloup ek Matnik

Eti "Autonomie" an pase ?

 

 

 

 

 

Laboukan, Sentwòz, Gwadloup: Kabwatè-gouvelnaj laliman-peyi La-Frans, voye an bidim wòch nan doum lawviè a epi pare eti y te ke "pare tann pawol se kabwatè-politik la" ; se pa anni pou piplis moun Gwadloup ek Matnik ki nan kakarel depi yo tann tit-langayele franse taha "autonomie" eti yo ka liannen, ti-lèspri mafoudja moun ki wè bagay ta,  epi tit-langayele franse “indépendance” lan, se pou sistenm politik franse a, limenm, eti pa fouti anchouke lide an pòte-kole nan mitan tjek gouvelman atè-Gwadloup (oben atè-Matnik, oben atè-Gwiyann) epi gouvelman franse a, atè Paris, lide an lakou-peyi ki se apiye anlè pwa kò y, san sistenm-gouvelman se ka koumande y.

Covid-19 atè Trinidad ek Tobago

An mwa Novanm defaltjè

 

 

 

 

 

 

 

Port-of-Spain, Trinidad ek Tobago : Kawbe-gouvelnaj sokodong lan nan gouvelman Repiblik Trinidad ek Tobago a konte 31 moun ki alelouya-zakasia epi Covid-19 nan an menm jou (de adan yo se moun Tobago), eti ka fè an kannan 344 moun ki ja alelouya-akasia-lata depi kon mwa Novanm lan koumanse, se plis pase Kannan mwa Me a eti yo te konte 326 moun. Senk jou avan y se bout, mwa Novanm taha vini dezienm mwa otila ni plis moun ki alelouya-zakasia epi Covid-19,  apre mwa Jwen an. Nan 31 moun taha te ni 10 pa-yaya, 9 man-sia, 6 nonm mitan-laj, 5 fanm mitan-laj epi an tibolonm eti se dezienm tjanmay ka alelouya epi Covid-19 nan sis jou ki pase ; sanmdi ki pase, an tibolonm 7 lanne anlè tèt li te adan se 28 moun an eti bazil te chaye kay abolay.

Gawoule sosial ka bay atè Matnik

CTM le an "trase-rel-rive atè-lakay-matnik"

 

 

 

 

 

Plato-Wa, Klini, Foyal : Nan an konsit epi media pòte-nouvel, kabwatè kawbe-gouvelnaj atè-lakay-matnik la, Sèy Lètchimi, ek kabwatè kawbe-plodari-politik la, Lisien Salibè, te plodaye pou an "trase-rel-rive atè-lakay-matnik" nan dekou leve-doubout sosial pou koubare pase-wel sokodong lan ek fòse-pran-pitji a ja rive asou chimen an gawoule sosial. Chimen-loto bare ek nan dife, dife-pri, defonse-magazen, petarad kout-fizi, tout laliman Matnik anba an gawoule sosial eti piòpiò nan mete-nan-brann, pa ni piès mande-trape matjoukann politik dèhè y, men se pa jòdi an doukou gawoule ka bay atè Matnik, san jenhen bay lavwa asou an rel-rive politik, plis matjoukann politik atè-lakay, an gouvelman atè-lakay, an gouvelman natifnatal-matnik, an wayalachi-politik lamenm-la, ayen nan tousa men anchay wouj-vè-nwè ka flatje nan lari a, asou tout se chimen-bare a.

Gwadloup ek Matnik, gawoule sosial ka bay

Se moun-asou-latè yo ye !

 

 

 

 

 

 

 

Kat-chimen Maho, Lanmanten, Matnik :   Kisa ka fè an ti leve-doubout kore an larel-gouvelman franse  a-sèt-mil-kilomèt la (6.855,69 pou moun ti-lèspri machifonnen djol-koule pou mete kantekant epi La-Frans), koubare pase-wel sokodong lan ek fòse-pran-piji a, anni sa, ka tounen flap nan an gawoule sosial, pou kout mitrayèt ka petaye nan lari Lapwent ? Kisa ? Nan ki peyi esa, moun ka fè kout-fizi anlè djoubakè ki pa le pran an pitji oben de-o-twa tibray nan delala ki nan tout peyi oliwon-latè otila leve-doubout sosial, ka pofite pou ale volè de-o-twa branbrann asou tre bidim-boutik ? Menm lè se gawoule sosial taha pa ka, se se bay lavwa pou tjek wayalachi-politik oben tjek ti gouvelman atè-lakay, bagay pou se gade wè jere matjoukann lakay, gouvelman franse a ka voye fiziyè desann ek se sousèkè lakay la, "palantjè-peyi" tankon "konpayel peyi-natifnatal", ka fèmen djol yo rantre nan fonfonn tou-krab yo.

An simenn gawoule sosial

Abwogat pase-wel sokodong lan

 

 

 

 

Lapwent, Gwadloup :   Se nan tout lanbouk peyi a otila bare-chimen ek kare-konsit-sosial ka bay, delè an bawouf asou an bidim-magazen nannan-kranmkranm, delè an dife-pri nan soukou a, delè an kout-djenm kolbòkò franse a pou mare an gawoulè-sosial, delè an kout fizi-flash-ball se kolbòkò a ; depi an simenn, Gwadloup rete pri adan an bidim gawoule sosial nan koraj pase-wel sokodong lan ek fòse-pran-piji a eti gouvelman franse a-ywit-mil-kilomèt la le mete. Gwadloup pa ni gouvelman pou ta y, pa menm an gouvelman-atè-lakay, ale wè an gouvelman natifnatal-gwadloup ek nan an doukou konsa, gawoule sosial la ka rive pran an gouvelman a-ywit-mil-kilomèt nan fenntaj flouz, kante a-gòch, dekante y a-dwèt, vire kante y a-gòch, pase nan mitan, nan menm balan an. Gouvelman franse a pa ni dòt karetel-gouvelnaj si se pa voye kolbòkò y la, sa eti pou fè moun sav Gwadloup se pa An-Frans, ek pa pe ni an trase-regle-tjak gouvelman franse atè Gwadloup men se anni an larel-gouvelman natifnatal-gwadloup ki pe regle katel-dekantje-longsay sosial atè-lakay-gwadloup la.

Djoubap flatjel

“Ipséïté” Alfrèd Marijàn lan atè, menm !

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Foyal bouk-gouvelnaj Matnik :   Tribinal kawbe-gouvelnaj franse atè Matnik debatje flatjel "ipséïté" eti Alfrèd Marijànte, te kouri mete nan van Matnik pou, dapre y, trase rel Marnik nan jout spòw ek mès-longsay peyi-karayib ek peyi-oliwon-latè. An kout-chen gouvelman zawa franse a atè Matnik eti ka vire nan ti-lèspri zawa se lanne 60-70 lan, menm an ti flatjel djendjen, an kòn-lanbi ki tro bidim anlè flatjel taha pou y se pòte an bagay peze-djok ba Matnik tankon peyi-asou-latè. Se tout politik pòte-kole epi gouvelman franse a eti Marijàn te ka palantje ki pran an bidim tap, ki tap esa ? An kalòt, an pèkè, an palavire eti menm si y se ka foute an danma-mare-matnik nan razie, flatjel taha se te an djendjen dekale moun-peyi-natifnatal-matnik la, pa ka nepi regle katel-dekantje-longsay flatjel la, atè Matnik.

Nan tjè Matnik

An jounen fè-kakol 

 

            

 

 

 

 

 

 

Gwomòn, Matnik :   Dabò-pou-yonn, an tit "Jounen Rézistans an tjè Matinik" eti nan vire-lang epi chal twa-koulè ble-blan-wouj la eti an konpanyi mèt-jwas lanbouk Gwomòn te ni anlè zepol yo. Moun-peyi-natifnatal-matnik pa se pe ka fè kakol dèhè an bann-twel franse oben tjek peyi lòtbòtsay. Fè-kakol la se toulong plis pase fè-koraj, voye labou kont gouvelman franse pou isenbokte mete-nan-brann politik li eti pa pe ka veye anlè tòt-genyen natifnatal-matnik. Nan fè-kakol la se toulong pou konte-dekantje se tòt-genyen natifnatal-matnik la fè yo pran letjèt nan an divini natifnatal-matnik.

Jout-politik atè Nikaragwa

Gran Alianza Nicaragua Triunfa genyen, flouz

 

 

 

 

 

 

 

 

Managwa, Nikaragwa:   Lawonn-politik Gran Alianza Nicaragua Triunfa eti FSLN (Frente Sandinista de Liberación Nacional) ka kabwate, genyen flouz nan jout-politik atè Nikaragwa, 2.093.834 fèyèt-vote, se 75,87%, apre 100% dekatchay feyèt-vote. 2.860.559 moun te ale vote, se 65,26% adan 4.478.334 moun ki ka vote nan jout-politik Nikaragwa. Se  Partido Liberal Constitucionalista (PLC), ki rive dezienm epi an 395.406 fèyèt-vote, se an ti 14,15% ; douvan Camino Cristiano Nicaragüense (CCN), 89.653 fèyèt-vote pou an 3,30% ek ALN (Alianza Liberal Nicaragüense), 85.711 fèyèt-vote, se an ti 3,15% vwa. Alianza por la República 1,78% ek Partido Liberal Independiente anni 1,70% vwa. Nan dimanch 7 Novanm taha, moun-peyi-natifnatal-nikaragwa a te ka vote pou an kabwatè-repiblik, an sobreka-kabwatè-repiblik, plodayè-politik nan kawbe-gouvelnaj plodari-politik natifnatal-nikaragwa ek plodayè-politik nan kawbe-gouvelnaj plodari-politik peyi Amerik mitan-kontinan (Parlacen, Parlamento Centroamericano) eti Nikaragwa ka bat adan.

Nan simenn 43 a, statistik Gwadloup, Gwiyann ek Matnik

Rel toumpak la rete pri oliwon liy 100/100.000 moun

              

 

 

Tou-mangous, Sentmari, Matnik :   Rel toumpak la pòhò pe rive pase anba 100 pou 100.000 moun asou 7 jou yonn-dèhè-lòt, atè Matnik, dapre statistik eti ARS (kawbe-gouvelnaj franse nan doubout-djann lan atè Matnik) stanmpe nan mitan simenn taha. Atè Gwadloup, se depi simenn 41 an otila rel toumpak taha ja pase anba 50/100.000 ; se pou se ale mande kisa ki rive atè Matnik pou tout djing-konte ka dekati jik pase anba liy vèw, men rel toumpak la, menm nan dekati y, pa ka rive pase anba 100/100.000. La Gwiyann otila doukou doubout-djann lan pi bililik, rel toumpak la ka dekati men ka rete pi wo pase 100/100.000 moun.

Nan dekou wouvè-lapòt konsit COP 26

Plodari Mia Mottley  

 

 

 

 

Glasgow, Scotland:   Kouche-kalbòy janbe-laliman-peyi a aprann nous a eti mete-nan-brann peyi-natifnatal pa ka rive kore katelpeyi-oliwon-latè. Nou ka vini isiya, atè Glasgow epi lèspri file de bò pou moun-peyi-natifnatal nou se rive chape kò y,  ek pou late-wonn lan se pase bel, men nou douvan twa bidim katel : Asou awaday la, pawol-pran-letjèt-nan-divini asou wakle-chalè laliwonn – se pa ti zafè, nou ke ladjelatè-wonn lan asou an rel 2,7 °C, ek epi plis nou te pe rive a 2°C. Se pawol-pran-letjèt-nan-divini taha fondase asou teknoloji ki pòhò pe wè jou ek sa se lèspri moun radi oben, o-pi-move, bagay koubare lavi moun. Asou lahan-mete-nan-brann,  mantje 20 mil-milion dola-etazini asou 100 mil-milion dola-etazini eti  plan-divini an te pou pòte ek menm epi tout fok ke atann 2023 pou se menyen rel-rive taha. Asou mete-larel la, lahan mete-larel la se anni 25% - se pa 50/50 eti yo te konte ba pou an wakle-chalè eti ja ka bay oliwon latè.  Lahan gouvelnaj doukou-karenm-livènaj dekati asou 25% nan se ti-peyi-mitan-lanmè a nan 2019. Lahan-mete-nan-brann ki pa ka rive ek ka kole bò lahan branbrann ki pèdi nan se dezas la, ka konte, pa di yo di zòt, nan lavi moun ek brigay nan se lakou nou an. Sa pa nan lèspri-kòdjòm lavi moun-asou-latè. Si Glasgow le rete nan lèspri rel-rive Paris a, se pou y gade wè kore se twa bidim katel taha.