Yanm - yaya - ye - yeleley - yich - yoka - yol - youl

Y : t-l f-l. Palab-fondas sistenm lang la eti ka pran plas an tit oben an krèy palab eti moun ka pale oben ka matje ja nonmen oben matje ek pa le vire nonmen oben matje. Anni pran'y pòte'y ale. "Y" la se an potjel tizi li. 2. Palab-fondas sistenm-lang la eti ka matje an liannaj tenkant nan mitan an moun ek anlòt moun, an bèt, an bagay. Manman'y se moun Mòn-Poutoun, papa'y se moun Perou.  3. Palab-fondas sistenm lang la eti moun ka matje oben ka mete nan pawol yo pou pran plas an tit eti yo ja nonmen oben matje nan an liannaj tenkant nan mitan an moun, an bèt oben an bagay. Yol ou a penn nan ble, ta'y la tou.

Ya : t-l f-l. Janjolant a lè palab ki douvan ka bout epi an vwayel. Peyi ya. 2. t-f. Anran eti ki pa djok. 3. t-dj. Son moun fè nan magoul yo pou fè an bèt vanse, kontel an chouval.

Yabe : t-l d. Eti ki pa sa pale pou an moun. Tèbè. 2. Moun ki pa sa pale. (yb. yàgbè, trape kakarel). Togo.

Yan : t-l f-l. Tit-langayele sistenm-lang Matnik la pou vidjoze an tit, an palab-kanman, potjel ye. Jòy pran yan sokan nan ratjè'y la.  2. Tit-langayele sistenm-lang Matnik la pou depareye kanman pi djok, potjel pi nawflaw, an moun, an bagay,  nan an krèy moun, an krèy bagay. 3. tit-langayele sistenm-lang Matnik la pou depenn tout moun, tout bagay eti ki frayik oben anchay adan an bagay. Fanm lan plere yan plere. Nan sistenm-lang Ayiti a, se an rel limiè ka kouri towtow asou an kare-tè oben an bagay. Fè yan, se klennde, se fè zeklit.  

Yanga : t-l b. Bay-kalinda moun Jamayik ka leve otila yo ka dawne anchay. 2. Wòb ki bidjoul toubannman fanm Gwiyana ka mete. 3. Ti chimen moun Gwiyana ka fè ti bwèlta yo adan. 4. Bay kalinda epi anchay manni pèktekolan. (kg. nyanga, dawne). Gaspar Yanga eti yo ka matje delè Yanga oben Nyanga se te mètafè an gawoule ninang-founang nan laliwonn Veracruz atè Meksik nan 1570, ek lanne apre te kabwate an lakou nèg-mawon, (palenque yo ka kriye sa nan lang panyol la) ki dapre rarataj la te tjenbe trant lanne, jik nan 1609, lanne otila yo pran an dal anba sapatony panyol la eti ki te ankatibe Yanga.

Yea : t-l dj. Pawol moun ka di pou voye an bonjou towtow anlè anlot moun ki ka pase fè zafè'y.

Yeba : t-l p. Pawol moun voye pou di yo rive sav an bagay. (lg. yeba, sav) 2. Pawol moun Gwadloup voye pou fè an bay-lavwa sonnen, pou toumbelele’y, kontel "owa" Matnik la.

Yela : t-l p. Pawol yo ka voye pou di an moun lyannaj yo trape epi’y lè yo jwenn li an kote. 2. Pawol yo ka voye pou koumanse koze nan telefòn.

Yeleley : t-l p. Pawol moun ka di moun yo yo aye jwenn anlè chimen yo. 2. Pawol moun voye pou apiye respe yo pòte ba anlòt.

Yenk : t-l b. An toupiti-ti dwel adan an bagay. 2. An ti kannan adan an bagay. An ti-zizin.

Yepa : t-l dj. Pawol an moun ka voye ba anlòt lè yo jwenn an kote otila yonn pa te ka èspere wè lòt. 2. Pawol an moun ka voye ba anlòt lè yo ka jwenn de oben anchay kou nan an menm jounen. 3. Pawol an moun ka voye ba anlòt lè yo pa djè konnèt oben yo pa konpè depi anchay tan. (yrb. yéèpà, pawol an pantanm). Nan sistenm-lang Matnik la, moun ka di tou : yeha, yela, ye-leve, yeley, yeleley, eya, eyala, holo, hola, woyo, tousa epi dòt.

Yisale : t-l dj. Pawol tjanmay lakou lekol ka voye pou chofe an goumen, pouse bwa anba dife. Yisale-yisikre, pawol pou chofe an goumen.

Yisikre : t-l dj. Nan pawol ta'a yisale-yisikre eti tjanmay ka voye pou chofe an goumen.

Yoka : t-l b. Fou-chabon bwa-kanpèch moun Manik ka fè eti chabon an sipoze brile pi lontan pase fou-chabon ki te ke fèt ek anlòt bwa. (fgb. yökõ, tou fouye). Fou-chabon.

Yole : t-m-n-b. Fè yol kouri, fè jout yol. "Yole, yole yol la" (Lé yolè, M. Ransay/G. Francisque, bois d'Ebène, 2007). 2. Fè an kanno kouri asou lanmè.

Yolè : t-l m. Moun ki batje asou an yol ka fè kous-yol oben ka pòte an yol anlè nan kous-yol.

Y
Youl : t-l b. Koup chive eti moun raze tèt sek pou pa rete p’an chive anlè tèt li. 2. t-d. Eti ki raze pou pa ni p’an chive anlè kabèch li. (zanpanlan sinema, Yul Brynner)    Nan lang  natifnatal-matnik la, moun ka di tou, tèt-koko-sek oben sisi-mel ; nan sistenm-lang Ayiti a, moun ka di tèt-kale. Pran an youl, se koupe chive, raze tèt.

Youpiya : t-l dj. Pawol tjanmay ka voye nan djendjen lè yo adoumanman, nan pawol tala youpiya....youpiye. 2. Pawol pou di an pantann adoumanman.

 

 

 

Se Henri Taillefond  (Simao moun Wanakera) ki matje abstrak sistenm-lang Matnik ta'a.

Comments

[Rédigé par : Yaya]

Ti yaya o o se mwen.

[Rédigé par : Kanmo.Matinik]

Bonjou tout moun,

Es zot pé difizé lien-tala ba tout zanmi-zot ki Matinik ki Gwadloup ki Guiyàn. Sé pou fè étidian enskri adan Lisans kréyol la.

http://www.montraykreyol.org/spip.php?article5573

Mèsi anpil.