Nan dekou jounen gloriye mizik oliwon-latè

Le bélia d’Aimé Césaire

Bélia pou Sézè

 

 

 

 

 

 

 

Nan se lakou-moun Bizoden, Perou ek  Ritjile a, nan pie se mòn-pwenti Kawbe a, nan mitan ek wabap se lanne sistenm ninang-founang lan, an yonn-a-lòt  te leve nan mitan nèg-mawon, kalinago ek moun yo te ladje chenn  ba yo ki fè jaden, kont, lang ek an mès dousin ek djezinay oliwon bay-lavwa ek bay-kalinda eti Etjenn Janbatis ka kriye, isiya la konsa, La société Bélia. Nan lang natifnatal-matnik la limenm, an “sosiete” se toulong an kare-moun ka bat oliwon an mete-nan-brann, politik, sosial, mès-fondok oben djezinaj, tousa ; nan sistenm-lang an-frans lan, an “société” se toulong an lakou-moun ki ka bat pou tèp li ki ta’y, ek se pou se tann anchay tèp nan djoubap, anchay djoubap eti ka toulong siktire, desiktire vire siktire liannaj sosial la, ek se te ke pou tann, lamenm la, nou pa pe nan an dekou matjoukann afrik nan “société bélia” taha.

Latè tranble Gwadloup

4.7  kouri-rel, 10 km fondok

 

 

 

 

 

 

Gran-bouk, Marigalant, Gwadloup :  Latè tranble Gwadloup, 4.7 asou zandal wouvè Richter la eti ki trape 10 rel kouri. Dapre  kouri-nouvel USGS (United States Geological Survey pou kawbe lonyen brannzeng fondas Etazini) eti ka stanmpe ek pòte-nouvel asou tout tranble-latè oliwon latè, laboukann lan te nan 31 tjilomèt anba Dezirad ek 40 kilomèt atè-solèy/anlè-solèy/atè-solèy Marigalant, 49 tjilomèt desann atè-solèy Lapwent ek 91 km anlè-solèy/anlè-solèy/atè-solèy Rozo Dòmnik, nan anni 10 kilomèt fondok, 16.085° anlè liy Ekwatè epi 60.891° atè-solèy liy Greenwich, a 6hè ek 15mn 08sg nan pipirit la.

“Arriba Boricua, Dios bendiga tu tierra y tu cimiento”.

Leve-doubout Borinkèn lan

 

 

 

 

 

 

 

San Juan, Puerto Rico : Sa ka fè 10 jou eti moun Puerto Rico ka desann nan lari mande pou gouvelnè peyi a, Ricardo Rosselló Nevares, ladje lanmen anfwa ek nan dizienm jou taha, yè 22 Jwiye, se 500.000 moun ki te bat lwiloud Las Américas la men gouvelnè a pa ka tann mach ek jik isiya la, se anni an "mwen la pi rèd" eti’y ladje. Nan 10 jou taha, dawne nan lari a toumbile nan an bidim leve-doubout sosial, bagay moun atè Borinkèn pa te jenhen wè depi nanninannan ek rel-rive yonn-tou-yonn li, se pou mande Ricardo Rosselló Nevares ladje lanmen, anfwa.

Kouri-nouvel karantjenm konsit CARICOM atè Sentlisi

Plodari wabap la

 

 

 

 

 

 

 

Gros Ilet, St Lucia: Katriyenm konsit kabwatè-gouvelman CARICOM lan te bay atè Sentlisi nan 3 pou 5 Jwiye anba kabwataj kabwatè-gouvelman Sentlisi, misie Allen Chastanet. Gaston Browne (Antigwa ek Barbuda), Dr. Hubert Minnis (Bahamas), Mia Mottley (Bawbad), Keith Mitchell (Grinada), Jovenel Moise (Ayiti), Andrew Holness (Jamayik), Timothy Harris (St Kitts and Nevis), Ralph Gonsalves (Senvensan ek Grinadin), Keith Rowley (Trinidad and Tobago) te la tankon kabwatè-gouvelman. Wilfred Elrington, kabwatè-gouvelnaj liannaj ek peyi lòtbòtsay nan gouvelman Beliz ; Francine Baron, kabwatè-gouvelnaj liannaj ek peyi lòtbòtsay epi CARICOM nan gouvelman Dòmnik ; Karen Cummings, kabwatè-gouvelnaj liannaj ek peyi lòtbòtsay nan gouvelman Gayana ; Claude Hogan, kabwatè-gouvelnaj batje-debatje machandiz nan kawbe-gouvelaj Monserat ; Michael Adhin, tankon dezienm kabwatè Repiblik Sirinanm lan te ka plodaye ba kabwatè-gouvelman peyi yo.

Nan dekou karantjenm konsit CARICOM atè Sentlisi

 

"An djing gouvelnaj-politik"

 

 

 

 

 

 

 

Castries, St Lucia: Sobreka-kabwataj CARICOM lan, Irwin LaRocque sonnen toumbele gouvelnaj-politik CARICOM lan tankon an djing ba peyi nan dekatonn oliwon-latè ki ka bat pou doubout an liannaj kare-peyi. “Yo sòti nan tout peyi-lòtbòtsay lonyen-depenn-kabeche sistenm nou an, kawbe-gouvelnaj nou, ek rel-rive anchoukaj nou pou ranbonni sistenm kare-peyi yo. Yo konprann djoubak nou bat pou sa”, se sa sobreka-kabwataj CARICOM lan plodaye nan konsit kabwatè-gouvelman ek kare-plodayè CARICOM ek plodayè-politik ki rive atè Sentlisi, nan mitan yo ni sobreka-kabwataj Lawonn Peyi Oliwon-latè a, Antonio Guterres ek kabwatè gouvelman Nòwèy la, Erna Solberg.

Senlisi kriye eya pou

40^enm konsit CARICOM

 

 

 

 

 

 

 

Castries, St Lucia: Se jòdi a jou eti 40enm konsit CARICOM ka wouvè lapòt ek se pou kabwatè-gouvelman Sentlisi, Allen Chastanet, se kabwate gouvelnaj politik kare 15 peyi-karayib la pou 6 mwa ka vini, jik nan 31 Desanm 2019. Konsit la ka bay nan 3 pou 5 Jwiye, nan dekou Sentlisi ka banbile 40 lanne gouvelman-natifnatal li, longsay lanne a. Se kawbe-gouvelnaj liannaj epi peyi-lòtbòtsay nan gouvelman Sentlisi ki ka mete konsit la nan brann otila mès-fondok, matjoukann-peyi ek lanmen-asou-tjè Sentlisi ke douvan-douvan nan konsit CARICOM lan ki ka sanble kabwatè-gouvelman peyi-CARICOM, dòt kabwatè-politik ek kare plodayè-politik peyi-CARICOM ek 4 gran sobreka-kabwataj politik oliwon-latè epi dòt moun-fondok politik.

Senk peyi-CARICOM pou bat tankon

Djing nan jeray dezas

 

 

 

 

Kingston, Jamayik: Senk peyi CARICOM, Beliz, Dòmnik, Gwiyana, Jamayik ek Sentlisi, pou bat tankon djing nan progranm bay-nannan oliwon-latè nan dekou jeray dezas nan Karayib la. Se Regis Chapman eti se kabwatè kawbe progranm pou pare-bok-moun ek mete-nan-brann Progranm Bay-nannan Oliwon-latè, ki ni masonn li atè Bawbad, ki kouri nouvel taha nan an konsit peyi-karayib ki te fèt nan 27 jwen ki pase, atè Providenciales, nan Turks and Caicos Islands. Regis Chapman plodaye sa eti progranm Bay-nannan an, nan pòte-kole epi an kawbe-mete-nan-brann nan dekatonn-ekonomi oliwon-latè Oxford Policy Management “la ka dekatonnen 5 lonyen-depenn-matje nan kare-peyi Karayib la… nan larel mete-nan-brann yo pou doubout an kare sosial ka kore se bok la".

Douz peyi-karayib nan konsit

Kore lanm-a-kouri wawèt la

 

 

 

 

 

Quintana Roo, Meksik: Douz peyi Gran Karayib la asou 19 ki pri epi wawèt ka echwe asou sab-lèstè yo mare an konsit ki te ka sanble se kabwatè kawbe-gouvelnaj laliwonn lan ek ekonomi-drivayaj la, anba kabwataj Carlos Joaquín González, kabwatè gouvelman Quintana Roo, pou trape an pal ekonomi peyi-oliwon-latè pou kore dezas wawèt la, sargassum natans ek sargassum fluitans. Plodari konsit la ka apiye asou sa eti yo ka bat pou mande an palpa larel-gouvelnaj nan Topay Kartajenn lan pou wawèt la se vini an an dezas laliwonn.

Tòt-ranmande pou sistenm ninang-founang

CARICOM Reparations Commission

mande lonji kare peyi ka dwe an tòt-ranmande

 

 

 

 

 

Georgetown, Guyana : Se nan an size-koze ki fèt nan 10 Jwen ki pase nan masonn University of the West Indies (UWI) otila plodayè-gran-lekol Verene Shepherd, se sobreka-kabwataj dèhè krèy-mete-nan-brann nan CARICOM pou trape an tòt-ranmande pou sistenm ninang-founang ki te bay asou de siek nan Karayib la, te fè moun sav CRC (CARICOM Reparations Commission) mande pou lonji kare peyi oliwon-latè ki te genyen lahan nan sistenm ninang-founang lan ek ki ke ni pou ranmande ; se pou’y te rarate tou, CRC la ka matje anlòt krèy lèt ba an konpanyi peyi yo konte ki trape an santay nan sistenm ninang-founang lan.

108 konsit djoubak oliwon-latè

"Topay-kalibiche-sosial ba tout moun"

 

 

 

 

 

Jeneva, Swis : Sobreka-kabwataj ILO (International Labour Organization pou kawbe-gouvelnaj djoubak oliwon-latè), Guy Ryder, te wouvè lapòt 108^enm konsit djoubak oliwon-latè, douvan 100-epi sobreka-gouvelnaj oliwon-latè, mande yo pou "fondase an divini ba djoubak la, epi an topay-kalibiche sosial ba tout moun" ; ek nan espère an plodari-wabap sonnen divini panpanp, nan an dekou toubilaj aleliwon, se lè pou "di ba tout moun, nou trape tèt-san-chay-pòte, rel-rive-jik-bout ta tout moun, an se-le-rive ek zouti", pou apiye topay-kalibiche sosial la tankon an prèmie-brann longsay.

Lonyen-kabeche-matje CDB asou dwel-ekonomi mayonmbe a

"Vidjoze vire-doubout-pimpe ekonomi"

 

 

 

 

Port of Spain, Trinidad : CDB (Caribbean Development Bank) fè moun li ek kabeche asou an lonyen-kabeche-matje asou dekou-bat dwel-ekonomi-mayonmbe a nan Karayib la nan dekou 49^enm konsit kare-gouvelnaj li. Lonyen-kabeche-matje ka apiye asou fondok dwel-ekonomi-mayonmbe a fondok pou fè lanmizè-ble djigilòp ek pou vire-doubout-pimpe ekonomi. "Se dekatonn dwel-ekonomi-mayonmbe a ki karetel ka pòte pi djok pou fè moun sòti anba lanmizè-ble", se sa Luther St Ville eti ka kabwate mete-nan-brann nan CDB. Nan an lonyen-kabeche-matje ki trape tit “Study on the State of Agriculture in the Caribbean” eti CDB stanmpe epi FAO (Food and Agriculture Organisation of the United Nations), bank karayib la ka fè moun li anchay toumbilaj nan fondok eti dwel-ekonomi-mayonmbe a fè nan de-o-twa dis-lanne ki pase.