PLodari 24 Sèptanm 2021 an

Gouvelnaj banbann doubout-djann lan

 

 

 

 

 

 

 

Se pa ti bwabwa eti kawbe-gouvelnaj politik Matnik la, CTM, te fè bwabwa nan dekou wakle-boulin banbann doubout-djann jwiye-aout-sèptanm 2021 taha, se pa pou kabwatè-gouvelnaj CTM ki te kite an rel-plere koule nan de zie y nan dekou an vire-wonn nan kawbe-alòb CHUM lan, tout moun ki ni tjè pe foute an plere atè douvan an dekou tenmbolizè, se pou fouti se kabwatè-politik ek sobreka-politik CTM taha pa te fouti kabeche mete-nan-brann anbagaye an kawbe, asenise an vie kawbe, fè an lopital pou mete anni moun Covid-19 anba machin pran-souf ; kisa, an 100-epi moun owonzon. Se pa ti lòlòy eti djoubap nan mitan moun ki pou pran-pitji ek moun ki pa le tann pale pran pitji a lòlòy atè Matnik, yonn tankon lòt pa fouti depareye pran-pitji epi pase-wel doubout-djann eti gouvelman franse a le mete ba tout peyi anba jouk li, nan dekou eti plis pase 70% moun, owonzon, atè Gwadloup, Gwiyann ek Matnik pa te pran piès pitji ek te ke ni pou ale fè yo lonyen an sitjèt kaka-nen yo tout le twa jou. Se pa ti bwabwa eti se kouri-nouvel matje kabwatè yonn-tou-yonn MIM lan bwabwa, bagay ki pa ka rive plen an paj nan dekou an banbann doubout-djann ek an banbann gouvelnaj doubout-djann lan eti ka kouri depi lanne epi lanne.

Covid-19, djing-konte ka tizi longsay-ale

Pianmpianm atè Matnik, gran balan atè Gwadloup 

 

          

 

 

 

Fon-Kako, atè Ajoupa-Bouyon, Matnik :   Nan simenn 37 la, 13 Awout pou 19 Sèptanm, tout se djing-konte a ka tizi atè Gwadloup ek Matnik ; men toumbele tizi taha pa menm atè Gwadloup otila yo près rive anba liy-trase vèw la, dawlakataw, ek atè Matnik otila se djing-konte a ka tizi men pianmpianm ek ka sanm sa ki rete pri nan liy-trase jòn-zabriko a. Es se pou moun Gwadloup ki ka ale pran pitji (se 41,32% moun ki ja pran se se an pitji) pi flouz pase moun Matnik otila 30,19% moun plis pase 12 lanne te ke ja pran de pitji a, ki fè si ARS ka tjenbe se statistik Matnik la nan rel pi djok la ? Statistik eti se pa nepi an plodari-kabeche fann-lanm, ka mande toulong pou se vire kalibiche, mizire gayaj rel-kòtok an krèy-kontaj.

VI Cumbre de la Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños

AMLO mande  pou abwogat OEA

 

 

 

 

 

Ciudad de México:   Nan dekou sizienm konsit kabwataj CELAC (Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños pou se konprann, lawonn gouvelman-peyi Amerik-latin ek Karayib la), Andrés Manuel López Obrador (AMLO pou ti-non) eti peyi y, Meksik, ka pran lanmen nan kabwataj pro tempore CELAC, mande pou fini bat epi Organización de los Estados Americanos (OAS,  Organization of American States, nan lang angle etazini-amerik la), an lawonn gouvelman-peyi kontinan-amerik la eti ki doubout depi 1948  ek ki trape masonn-kawbe y atè Washington ek ka gouvelnen liannaj politik nan mitan gouvelman 35 peyi kontinan an, depi Antigwa-ek-Barbuda jik Urugway pase Kolonmbia oben Senvensan-ek-Grinadin. 17 gouvelman peyi te vini nan konsit CELAC taha ki wouvè lapòt a 08hè00 nan pipirit Sanmdi 18 Sèptanm lan epi plodari AMLO ki bout asou pawol taha ka lonhe dwèt asou politik koubare gouvelman ki pa nan lèspri gouvelnaj Etazini, "Es momento de sustituir la política de bloqueos, es necesario asociarnos por el bien de América", eti y plodaye.

Covid-19, Karayib la ja nan ladje katriyenm lanm ka ale

Tout djing-konte ka tizi, towtow !   

         

 

 

 

 

Ravin-chen, Lawviè-Sale, Matnik :   Nan simenn 36 la, 06 pou 12 Sèptanm, tout djing-konte nan dekati ek gouvelnè franse a eti ka kabwate yonn-tou-yonn atè Matnik, ja pare pran pawol pou ladje anlè larel-gouvelnaj rete-size-bò-kay la menm si pa te ni anchay moun ka respekte sa. Dekati taha pi djok atè Gwadloup otila rel toumpak la ka dekati asou 52,34% (atè Matnik se 31,98%) ek rel pòte-kòtok la se -3,4 rel-konte anba rel simenn 35 lan, atè Matnik se anni -1,5. Nan de peyi a, menm si se djing-konte a ka dekati towtow, yo ka rete anlè se liy vèw la, 50/100.000 nan rel toumpak la ek liy vèw rel pòte-kòtok la a 5%. Doukou Gwiyann lan pa menm epi ta Gwadloup ek Matnik la, nan peyi Amerik anba-kannal-panama a, rel toumpak tankon rel pòte-kòtok rete kalibiche nan simenn 35 lan pou simenn36 la ek anlè se liy wouj kriye-dezas la.      

Konsit dijital kabwatè-gouvelman CARICOM

Nan doukou antipilaj wach Covid-19

 

          

 

 

 

Georgetown, Guyana :   Konsit kabwatè-gouvelman CARICOM te mete nan brann nan an doukou dijital lendi 13 Sèptanm pou lonyen ek dekantje doukou antipilaj se wach Covid-19 la, kannan moun ki trape vlen-senyen-kòch la, oltonn moun ki kouche anlè kabann-lopital ek tilili moun eti bazil chaye epi Covid-19 nan peyi CARICOM. Se kabwatè-gouvelman an trape lèspri yo tenmbolize douvan plis pase 100.000 moun ki trape Covid-19 ek 1.400 moun bazil chaye nan 1^e Jwiye pou 12 Sèptanm 2021. Sobreka-kabwataj CARPHA (Caribbean Public Health Agency), Dk. Joy St. John, te voye an kontaj kare-bare  asou Covid-19 la ba yo, depi Maws 2020 jik jòdi otila kare-peyi konte plis pase 300.000 moun ki ja trape y ek 6.700 moun ki alelouya-akasia-lata.

Welele bò ayopò Aimé Césaire

39 mapipi-eskwaya atè-lakay-matnik

 

          

 

 

 

Lanmanten, Matnik :   Se anni an moun, an moun yonn-tou-yonn, ki te la ka joure an konpanyi doktè ek pansè, dezanpiokè franse ki debatje abò avion vini kole zepol epi djoubakè-lopital Matnik ek se media franse atè-lakay-matnik la konnèt anni an tit-langayele franse, xénophobie, tankon an kouri-dèhè moun-lòtbòtsay. An moun yonn-tou-yonn pe bay adan an leve-doubout ek pa adan lèspri leve-doubout la, pe ka bat ba an krèy-politik anbenn. An ti konpanyi moun pe sanble lonje dwèt asou an penteng ka rive lakay yo, se pa pou ale di yo rayi moun-lòtbòtsay pou sa. Nan dekou Matnik, tankon peyi-asou-latè, rete pri adan banbann doubout-djann lan, se la pou wè kapon depale ek voye wòch anlè konpayel-peyi yo.  Lamenm-la, an bay-lavwa anni nan lang franse, ek anchay moun ki pa ka menm plodayele lang kreyol 46 lanne GEREC-F la, apre 2 zòt moun ka vire pran an konpanyi adan se bay-lavwa djolè a eti ka mande se moun an ka debatje a pou vire la yo sòti ek Matnik pa ni bizwen moun pou swenyen-djeri y, Matinik ja ni kont souch Covid-19 li, ti bagay djendjen konsa eti an djab-soud yonn-tou-yonn te ka djole nan an lang franse-an-frans ki ka gare moun natifnatal-matnik. Nan tout peyi oliwon-latè, ni doukou otila moun pare kouri dèhè moun ka debatje menm lè gouvelman voye yo vini pou se kole zepol. Atè Matnik, moun te pou fout ja sav kole-zepol se pa nepi kole-tèt.

Covid-19, rel toumpak ka dekati, towtow

-35,53%, an simenn pou anlòt, atè Matnik

 

         

 

 

 

Mòn-poutoun, atè Sentmari, Matnik :   Nan simenn 35 lan, 30 Awout pou 05 Sèptanm, rel toumpak la eti ka mizire kannan moun ki vini trape vlen-senyen-kòch la asou 100.000 moun, dekati atè Matnik asou 35,53% ek atè Gwadloup asou 48,34%, se depi simenn 32 a otila rel toumpak taha ka dekati nan dekou “vakansie” ek drivayajè franse vire lakay yo. Fok se lonyen dekati taha pou se wè y pi djok may-an-may mwa Awout la te ka rive nan wabap li ; atè Matnik, simenn 34 pou simenn 35 se 35,53%, simenn 33 pou simenn 34 se te 28,4% (atè Gwadloup se te an dekati asou 46,41% ; atè Gwiyann se antipilaj +4,16% ki ka bay), simenn 32 pou simenn 33 se te 22,4% (Gwadloup se te 16,03%), nan simenn 31 pou simenn 32, se te an ti dekati 3,36% (Gwadloup, se te an antipilaj  3,12%), pou konprann menm si fetay dekati taha te ke rive nan simenn 35 lan, se pou rel toumpak taha se bay nan dekati longsay nan mwa sèptanm lan ek pou Matnik, tankon Gwadloup, se vire anba rel kriye-ago 50/100.000 la. La-pou-la, se ke pou mande sav si mès-longsay politik Matnik la, ta Gwadloup la tou, ta Gwiyann lan tou, se genyen tjek matjoukann politik (an lèspri gouvelnaj atè-lakay oben, pi djok, gouvelnaj natifnatal) nan dekou banbann doubout-djann taha.

Plodari Gaston Browne, kabwatè gouvelnaj politik CARICOM

Leve topay nan mitan Afrik ek Karayib 

 

 

 

 

Saint John's, Antigua and Barbuda :   Kabwatè gouvelnaj politik CARICOM, Gaston Browne, eti se kabwatè gouvelman Antigwa ek Barbiouda, tou, le wè CARICOM ek Afrik bat lanmen-nan-lanmen nan dekou se pran-pawol peyi-oliwon-latè a, pou apiye an lèspri kantekant kòdjòm ek an toumbilaj. Kabwatè gouvelman  Antigwa ek Barbiouda ladje plodari taha nan dekou prèmie konsit Afrik-CARICOM jòdi a 7 Sèptanm.  Se pou y te apiye asou sa eti CARICOM ek Afrik "ni tout djokte pou mande an toumbilaj nan sistenm peyi-oliwon-latè a ek bat pou sa jik rive fè y".

Plodaye pou ranbonni system mayonmbe ek bay-nannan Amerik-latin ek karayib la

An lonyen-dekantje FAO

 

       

 

 

 

Kawbe Peyi Oliwon-latè :   Banbann doubout-djann, ekonomi ek sosial eti Covid-19 leve nan Amerik-latin ek Karayib la ka apiye fondokte  pou tonnfakte se sistenm mayonmbe ek bay-nannan kare-peyi a. An lonyen-dekantje eti FAO (Food and Agriculture Organization) stanmpe simenn taha, ka apiye asou sa eti faktoraj nannan  ek doubout-djann  te pou vini an prèmie-brann nan lahan-mete-nan-brann ek lahan-kapitalize-ekonomi nan doukou vire-vidjò kouche-kalbòy la. Apre an dekati 7% Faktoraj Ekonomi Peyi nan Amerik-latin ek Karayib la nan 2020, lonyen-dekantje a ka bat pou an vire-doubout pi djok.

Katriyenm lanm-a-kouri Covid-19 nan Karayib la ?

Asou chimen an ti vire-kòdjòm, pianmpianm ! 

   

  

 

 

 

Mòn Galocha, Anndale, Matnik :   Nan dekou se drivayajè ek “vakansie” franse a ka vire lakay yo, kannan-moun atè-lakay-matnik ka vire nan larel 375.958 moun an, ek doukou doubout-djann lan ka vire kòdjòm, se se pou statistik ARS-Martinique la ki desann nan potjel djenm yo. Nan simenn 34 taha, depi 23 pou 29 Awou, rel toumpak la dekati asou 28,4% (atè Gwadloup se an dekati 44%) ek rel pòte-kòtok la dekati asou 2,9 rel-konte asou 100 (atè Gwadloup se 7,5) menm si nan de peyi a yo ka rete anlè rel kriye-ago a. Woltonn moun ki alelouya-akasia-lata ka dekati tou men ka rete wo-anlè (ni anchay djoubap anlè se statistik taha, ni moun natifnatal-matnik ki ka lonje dwèt asou ARS ki te ke ka gonfle woltonn moun ki alelouya, anni pou fè moun pè ek pou yo kouri pran pitji), tout se djing-kontaj la nan dekati pianmpianm ek se lè pou se tann ek konprann (tann se yonn, tann ek konprann se de) banbann doubout-djann taha ke bay longsay nan tan-ka-pase, dekati delè pou vire kouri pi djenm, ek sa fondalnatal pou doubout ek ranbonni an memwa gouvelnaj pou panse maleng, ek pran douvan anlè katel-dekantjay-longsay doubout-djann ek dòt gouvelnaj atè-lakay ; pou pale djok ek mabial, lè rive pou moun natifnatal-matnik la se rive konprann fok ni an gouvelman natifnatal-matnik pou kore ek regle woltonn katel-dekantje-longsay ki ke toumpakte Matnik tankon tout peyi oliwon-latè nan tan ka vini ek nan dekou wakle-boulin sosial la.

Katriyenm lanm-a-kouri Covid-19 nan Karayib la ?

Bazil ka chaye moun, aleliwon ! 

 

     

 

 

Mòn Pwa-dou, atè Sentmari, Matnik :   Nan se simenn 23, 24, 25 ek 26 la, bazil pa te rale pèsonn, pa menm an moun, atè Matnik ek nou te ja kouri matje sa eti Covid-19 la ka bat dèhè atè Matnik menm si nou te ka atann konte an ti pimpe-anlè nan wabap Jwiye ek nan de prèmie simenn mwa d’Awout la tankon nou te lonyen sa lanne pase. Nou te menm owonzonnen ek matje kouri-lawonn Covid-19 la te ke dekati  blo dwe simenn 15 d Awou a, lè se "vakansie" a te ke vire pati, lè se drivayajè a te ke vire nan peyi yo. Nou te lonhe dwèt asou sa eti Matnik pa te ni gouvelman natifnatal-matnik pou ta y, pa menm an gouvelman atè-lakay, pou se vote larel-gouvelnaj kare kannan moun ki pou debatje nan peyi a. Nan simenn 33 taha, menm si nou se li an ti flichonnen dekati nan rel toumpak la (-22,4% ; atè Gwadloup se -22,69%) ek rel pòte-kòtok la (-2,7% ; atè Gwadloup se -1,1%), kannan moun ki alelouya-akasia-lata ka fè flanm depi nan simenn 29 la. Nan simenn 32 ek 33 taha, ARS, kawbe-gouvelnaj doubout-djann franse a atè Matnik te konte 162 moun eti bazil chaye, nan simenn 32 a yo te konte 59 moun (atè Gwadloup se te 60 moun), sa eti te ke fè se 103 moun ki alelouya-akasia-lata epi Covid-19 atè Matnik.