Anni pou lavwa-kriye a (oben lavwa-djole) ki te bát nan kreyol lòlòy se gran badjolè politik èk mètafè sosial la, gran kamít nan lang franse a epi sa, te ka fè nou sáv èk konprann ti lèspri sèpan-ka-mòde-latje-y nan leve-doubout sosial 2009 la; men kou tala, nan Sèptanm 2024 taha, leve-doubout sosial "baissez, baissez les prix", pou koubare lavi koute-chè a, pi soubawou ankò epi mete rel-kantinàj-lahan genyen-machandiz nan menm rel epi "la métropole" li a. Se pa ti pri moun-Matnik pri (se anni "pri" ki rive chape anlè an tit-langayele mete-nan-brann nan lang kreyol-matnik la tankon "trase-zobray depenn-dekantje" tit-langayele mete-nan-brann "pran" an), nan tè sèk, menm!
Dlo-koko a se pa nepi an matjoukann frayik ki fini rive asou latè, se pa jòdi moun peyi gwo-chalè ka brè y ek se pa vini eti y vini breváj moun ka fè spòw nan peyi ekonomi anni-machandiz otila yo pe trape y anlè tout tre gran-magazen pou se ale konprann moun peyi gwo-chalè pa te ke sav sa pou fè epi koko a, brè dlo a pou flouze kouri dlo nan kò an moun, manje nannan an pou koubare oksidáj senyen-venn, nannan chou-koko a, nannan jèwm koko-sek la, an pie-koko se toulong an piebwa "100-epi matjoukann-kòtòk".
Pitaya a (hylocereus undatus) se an ponm wouj epi an nannan blan oben wòz adan ki trape anchay melás, chaje epi vitanmin A, D ek C epi anchay koubarè-oksidáj. Pitaya leve anlè kontinan ameritjen an, nan laliwonn Gwatemala, Meksik, kouri nan tout Amerik lisid otila lang tupi-gwarani an bay tit nawal taha (nan lang tayino a se te pitahaya) eti ledjans la se an bagay tankon "ponm anchay kay". Gouvelman Nevis eti Taywann ka lonje-pal ba y, sitire an progranm djabalapte pitaya.
Karann-setjenm konsit-plodaye kabwatè-gouvelman CARICOM te bát nan 28 pou 30 Jwiye ki pase, atè St. George’s, lanbouk-gouvelman Grenada, Cariacou and Petite Martinique. Se mapipi-èskwaya Dickon Mitchell, kabwatè-politik gouvelman Grènada, Kawyakou èk Ti Matinik, ki kabwate 47enm konsit wondong taha eti te pou bát nan 3 pou 5 Jwiye men eti yo te voye dèhè pou hourakán Beryl ki te toumpakte 8 adan se peyi-caricom lan èk peyi-nan-liannaj-caricom. Nan kabwatè-gouvelman ki te la, te ni : Gaston Browne (gouvelman Antigwa-èk-Barbuda eti te nan plodari dijital) ; Edgard Leblanc Fils (an plodayè-politik chanm-politik Ayiti a eti se kabwatè krèy-gouvelnaj Ayiti pou an tan fann) ; Mia Amor Mottley (kabwatè-gouvelman Repiblik Bawbad la) ; Roosevelt Skerrit (gouvelman Dòmnik) ; Dickon Mitchell (gouvelman Grènada, Kawyakou èk Ti-Matnik) ; Mohamed Irfaan Ali (Repiblik pòte-kole Gayana) ; Philip Pierre (kabwatè-gouvelman Sentlisi) ; Ralph Gonsalves (gouvelman Senvensan èk Grinadin) ; Chandrikapersad Santokhi (Repiblik Sirinanm) ; Keith Rowley (kabwatè-gouvelman Repiblik Trinidad èkTobago a) ; Glenys Hanna-Martin (kabwatè kawbe-gouvelnaj sistenm-aprann-lekol nan gouvelman Bahamás ; Francis William Fonseca (kabwatè kawbe-gouvelnaj liannaj epi peyi-lòtbòtsay nan gouvelman Beliz eti te nan plodari dijital) ; Kamina Johnson-Smith (kabwatè kawbe-gouvelnaj liannaj epi peyi-lòtbòtsay nan gouvelman Jamayik) ; Charles Kirnon (kabwatè kawbe-gouvelnaj sistenm-aprann-lekol, doubout-djann, Spòw, Brayès epi mete-nan-brann sosial nan kawbe-gouvelnaj Monsera) ; epi Geoffrey Hanley, plodayè-politik nan gouvelman Senkits-èk-Nevis.
Peyi-nan-liannaj-CARICOM te vini : Walter Roban (plodayè-politik nan pòte chay zafè atè-lakay nan kawbe-gouvelnaj Bermuda) ; Natalio D. Wheatley (kabwatè kawbe-gouvelnaj British Virgin Islands) ; Gilmar Pisas eti se kabwatè kawbe-gouvelnaj Kourasao ; epi Arlington Alexander Musgrove eti se kabwatè kawbe-gouvelnaj laliman-peyi Turks and Caicos Islands.
Karakás, Venezwela : Epi 51,20% se feyèt-vote a, joutè-politik Gran Polo Patriótico a Nicolás Maduro Moros genyen an twazienm wonn-gouvelnáj pou 2025-2030 ka vini. 59% adan 21.620.705 ki ka vote Venezwela te ale vote èk se 5.150.092 adan yo ki vote ba kabwatè Repiblik Bolivar Venezwela a. Joutè-politik se krèy-fè-koráj la, Edmundo González trape 44,2% (4.445.978 feyèt-vote) èk le 8 dòt joutè-politik la fè 4,6% ; dapre kontaj CNE (Consejo Nacional Electoral) eti se kawbe-gouvelnaj jout-politik peyi a. Dapre kouri-nouvel se kawbe-gouvelnáj politik Venezwela a, jout-politik la te pase san gwo djoubáp.
Sobreka-kabwataj CARICOM, Georgetown, Guyana : Se kabwatè-gouvelman-peyi CARICOM lan ke nan konsit atè St Georges Grenada nan 28 pou 30 Jwiye nan dekou 47enm konsit wondong kabwatè-gouvelman-peyi CARICOM. Tit-depenn-kabeche konsit la ke ni jou-konte-jou se sistenm bay-nannan an eti ka mete progranm kore-kratjak bay-nannan epi plen-bouden douvan ; toumbilaj rel-kalibich-karenm-livènaj èk dekatonn-ekonomi longsay ; liannaj epi peyi lòtbòtsay ; kawbe-tre èk ekonomi san-táks-laliman (CSME, CARICOM Single Market and Economy) ; èk pran lang epi konpayel-pòte-kole sosial.Depenn èk dekantje dezás eti Hourakán Beryl fè nan peyi-CARICOM ke bay tou, nan se pran-pawol la.
Ti ponm nannan dou, psidium guajava, eti an ti piebwa, tou tòde, ka voye. Ponm lan ka mizire oliwon 8 santimèt diamèt ek plen ti grenn piti nan an nannan koulè woúj oben wòz jik blan ek ni an ti konpanyi nannan jòn anba an gwo lapo ki ka vini jòn ek mol lè y mi. Griyáv chaje ek vitamin C, B3 ek A ; anchay mineral kontel potasiòm, fòsfò, souf èk fè. (lg. Arawak, kuyapa) Moun natifnatal-matnik eti manje griyáv la pou vidjoze sitjèt-senyen-djann yo, toulong sèvi boujon an pou an dite ki ka koubare fianza èk kakarel.
Tèsenvil atè Foyal, Matnik: Se asou chenn-liannaj sosial la otila nouvel djòsol taha parèt, Radio APAL (Radio Ase Plere Annou Lite) ke fini èk tout progranm-radio dwe 1e Awout ka vini. Lamenm-la se pou se tann èk konprann se an mapipi adan kawbe-gouvelnaj natifnatal-matnik ki la ka djigilòp; èk menm plis pase sa, se an media palantjè, yonn-tou-yonn, lang èk mès-longsay-peyi Matnik la. Lè an media ka djigilòp se toulong an dezás politk, mès-longsay-peyi, jik sosial, nan sa eti se an konpanyi moun, an plodari politik èk mès-longsay-peyi, an chenn liannaj sosial, an yonn-a-lòt, ki ka djigilòp tou menm si dòt moun ke sa vire pran dèhè.
Latrenel-Sitron atè Foyal, Matnik: Man toulong matje sa eti plodayè-politik Matnik adan an kawbe-gouvelnaj plodari-politik franse pa ka sèvi ayen, an tjou-patát, èk nan dekou an bidim bankoulele politik ki ke bay nan se kawbe-gouvelnaj plodari-politik franse a nan jou ka vini, plodayè-politik Matnik la, pa ke ni ayen pou di, ni menm pou fè. Man ja ka foute an ri atè, gwo epi epe, pou sav man sav, ni oliwon 5 lanne, lè MUD (Mesa de la Unidad Democrática) te ni piplis plodayè-politik nan kawbe-gouvelnaj plodari-politik Venezuela a, se dispayè kawbe-gouvelnaj plodari-politik franse a te prèmie douvan pou bát do MUD eti se te an sanble 17 krèy-leve-doubout politik ék te ka lonje dwèt anlè Gran Polo Patriótico Nicolás Maduro a. Men man ja fè moun tann Venezuela se an gouvelman-peyi epi 23 gouvelman-laliman-peyi, si ni an djoubáp politik nan gouvelman-peyi a, sa flouz pou se gouvelman-laliman-peyi a kore y.
Nou ka timbile senkant-èk-yonn palpa-lanne CARICOM nan dekou eti de-o-twa peyi-CARICOM la ka konte-dekantje kantinaj dezás èk depotjolaj eti Beryl, prèmie hourakán rel 5 lanne toumvás èk hourakán fè. Nan dekou taha, nou te ni pou voye 47enm konsit kabwatè-gouvelman CARICOM lan ki te pou fèt atè Grènada nan 3 pou 5 Jwiye, pou apre. Atè Grènada, Kawyakou èk Ti-Matnik, ni anchay dezás, se kay la èk dòt zobray-fondás-peyi kraze a près 100%. Atè Senvensan-èk-Grinadin, se zobray-fondás-peyi Union Island, Canouan, Mayreau èk Tobago Cays atè tou. Atè Báwbád, se tout ekonomi voye-lák-an-lanmè a ki debaba èk matjoukann se latchè-lanmèke ni pou vire pati a zero.