Frantz Fanon (1925-1961)

Lè a rive pou se

ladje kare-kabeche-plodaye konsians-anba-zakato a

 

 

 

 

 

 

 

 

Pou lòlòy eti plodari politik la lòlòy atè Matnik ek pou an plodari wayalachi-politik eti se kabwatè-politik yonn-tou-yonn lan gare nan jeray kawbe-gouvelnaj-la-frans atè Matnik, pou an plodari ras-nèg-ginen-krann nan an lang-an-frans isenbòt ki ka malelive tout ti larel apiye-asou-pwa-kò-nou atè Matnik otila lang atè-lakay-matnik la te ka liannen an tilili lakou-moun (agondonm-dachin, akayou-mann, arab, awawak, betje, betje-frans, betje-griyav, chaben, chaben-prel-si ek chabin-zie-klè, chape-kouli, dougla, eskwaya, fonmi-wouj, golwa, kaprès kongo, kouli-mandja, kouli-teson, kreyol, lapen-chode, lapo-tikte, malaba, milat, nèg-ginen, nègrès-badja, pòpòt-lacho, siryen, vie-blan, zanmbo) tankon moun-matnik, ek lang natifnatal-matnik la se an genyen-larel asou tout se koulè lapo-fidji taha, lè a rive pou se ladje kare-kabeche-plodaye konsians-anba-zakato plodari-kabeche Franz Fanon an. Kare-kabeche-plodaye konsians-anba-zakato taha liannen djok epi ras-moun an ek ka rete pri anba janjol biolojik la, ek pa ka rive anchouke tilili sosial lajounen-jòdi, ki pa te ka bay an tan Franz Fanon, ek anchay wakle-boulin tan-ka-pase a nan an laliwonn ki nan liannaj longsay epi dòt laliwonn/tan-ka-pase, oliwon-latè nan dekou eti nouvel-pòte ka kouri lawonn alagadigadaw.

Kouche-kalbòy ka kouri

Ago  ladeng lan !

 

 

 

 

 

 

Sentàn ek Voklen atè Matnik: Ladeng ka kouri atè Matnik depi mwa jwiye ki pase, se owonzon 900 moun ki ale wè wè doktè-mèdsin epi djing ladeng. Ladeng lan pran balan depi nan mwa Septanm otila kannan moun ki kouche-kalbòy ek se djing ladeng la ka antipile dapre an kouri-nouvel kawbe ago-kouche-kalbòy. Nan mwa Novanm ki fini pase, yo konte 500 moun epi djing ladeng lan ek 125 moun ki kouche-kalbòy epi ladeng. Se atè Sentàn ek Voklen, plis pase 10 moun epi djing ladeng konte asou 1.000 nan mwa Novanm lan otila te ni plis moun anba ladeng.

Balance Preliminar de las economías de América Latina y el Caribe 2019

Rel-dekatonn-ekonomi ki pi flògòdò depi 70 lanne

 

 

 

 

 

 

 

 

Santiago de Chile : Dekou 2014-2020 an te ke taha ki trape rel-dekatonn-ekonomi pi flògòdò nan Amerik Latin ek Karayib la nan 70 lanne ki pase dapre an lonyen-konte-kabeche eti CEPALC (Comisión Económica para América Latina y el Caribe) fini stanmpe. Kare-peyi a ke trape an ti 0,1% rel-dekatonn-ekonomi nan 2019 ek 1,3% nan 2020, dapre nouvel eti kawbe-gouvelnaj ekonomi ek sosial Lawonn Peyi Oliwon-latè a kouri. Kalibich ekonomi Amerik Latin ek Karayib la te ke adan an doukou ki ja ladje bililik ka ale. Kare peyi-amerik la ka fè moun wè an tizi-boulin-ekonomi won-ladje-won ek nan menm rel nan tout dwel-ekonomi se peyi a, bagay ka bout sis lanne rel-dekatonn-ekonomi molpi, eti CEPALC katjile.

Lonhe pal ba se ti gouvelman-peyi-karayib la

FAO epi INCATEMA ka pòte kole

 

 

 

 

 

Roma, Italia : FAO (Food and Agriculture Organisation) epi an kawbe-apiye-gouvelnaj atè Espany, INCATEMA, topaye pou lonhe pal ba se ti gouvelman peyi-karayib la nan sèvi bawda-lele vire-faktore nan mayonmbe ek sistenm bay-nannan. Topay kawbe-gouvelnaj Lawonn Peyi Oliwon-latè a pou bay-nannan ek mayonmbe epi kawbe-apiye-gouvelnaj Espany lan eti ka bat nan pal-depri-moun ka rapòte lahan ba djoubakatwa dwel-ekonomi bawda-lele a (gaz, elektrisite, dlo) le faroze fè-debouya se ti peyi-mitan-lanmè a pou faktore plis, kore gaspiyaj manhe.

Jout-politik kabwate gouvelman Dòmnik

DLP pase pou senkienm kou, yonn-dèhè-lòt

 

 

 

 

 

 

Rozo, Dòmnik : Dominica Labour Party (DLP, krèy-politik djoubak la, sosial-demokrat) eti ka apiye kabwatè-gouvelman Dòmnik depi 14 lanne, Roosevelt Skerrit, genyen, flouz, jout-politik kabwate-gouvelman atè Dòmnik, 17 plodayè-politik (23.541 vwa pou 59,29%) asou 21 nan kawbe-plodari-politik la, pou senkienm kou yonn-dèhè-lòt, depi lanne 2000 otila DLP te fè an topay gouvelnaj-politik epi DFP (Dominica Freedom Party), pou te gouvelnen peyi a, anba lanmen Roosevelt "Rosie" Douglas. Moun Dòmnik te ale vote Vandrèdi 06 Desanm apre de simenn chakalay ek djoubap jik pou te mande tribinal-gouvelnaj pou sispann jout-politik la.

Ago an bidim debwazay

212% antipilaj nan Oktòb 2019

 

 

 

 

 

 

 

 

Amazonia: Nan Oktòb 2019, SAD (Sistema de Alerta do Desmatamento pou Sistenm ago debwazay) konte debwazay 583 kilomèt-kare nan laliman Amazonia, se 212% antipilaj asou Oktòb 2018, nan dekou debwazay la te ka bay asou 187 kilomèt-kare. Nan Oktòb 2019, debwazay la antipile asou 59% nan laliman gouvelman-atè-lakay Para a, 14% nan Mato-Grosso, 10% nan Rondônia, 8% nan Amazonas, 6% nan Acre, 2% nan Roraima ek 1% nan Amapa. Se 618 kilomèt-kare laliman-bwa Amazonia ki debwaze nan Oktòb 2019, lè nan Oktòb 2018 se te 125 kilomèt-kare, an antipilaj 394% debwazay.

25e Konsit lawonn peyi oliwon-latè asou kalibich-karenm-livènaj

Kore depotjolaj laliwonn lan

 

 

 

 

 

 

Madrid, Espany: 25^enm Konsit lawonn peyi oliwon-latè asou kalibich-karenm-livènaj ka bay nan gran-bouk gouvelman Espany lan dwe lendi taha jik pou 13 desanm ka vini, epi an rel-rive pou tout peyi oliwon-latè gade pou douvan pa kòchte se nich-lavi planet la plis pase yo ja kòchte. Se pou se plodayè gouvelnaj laliwonn se peyi a trase pòtre mete-nan-brann yo pou pare bok kòchtay moun-asou-latè ka leve. COP25 lan ka gade wè mare an topay nan mitan se plodayè tèp-peyi a pou rete doubout djok douvan se katel kalibich-karenm-livènaj la ek pou apiye pran-pawol ki pòhò ka bay depi topay-fondok Paris a, nan 2015, pou kore depotjolaj laliwonn lan.

Leve doubout pou dekòchte Matnik

An kwaka kabwatè-politik

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O-Fanswa, Matnik: Kabwatè-tribinal La-Frans atè Matnik ladje 7 konpayel lawonn kore-makanda klòdekòn lan, Aksel, Charli, Kevin, Krisian, Lulu, Ti-Lulu ek Volkan eti yo te fèmen tout lajounen yè pou foute kou yo te ke foute sobreka djokte gouvelman kou, depotjole yo te ke depotjole bagay-kòtok gouvelman an, ek pou joure yo te ke joure moun nan dekou an leve-doubout blotje an gran-kawbe-tre atè Robè. An ti-konpanyi moun-doubout te sanble, yè tout lajounen, douvan se kawbe djokte la-frans atè Matnik la, Chelchè, Djanman, Kawbe, Lanmanten, Latrinte, O-Fanswa ek Robè, pou mande ladje se konpayel yo a anfwa ek si se pa Jan-Filip Nilò ki te vini la, ek Maslen Nado ki te matje an lèt mande ladje se 7 konpayel leve-doubout kore-makanda klòdekòn la, anfwa, Fransis Kawol tou te pran an pawol ba yo, pa te ke ni piès moun-politik natifnatal-matnik pou fè djoubak politik yo.

Jout-politik kabwate-repiblik atè Urugway

Luis Lacalle Pou, ladwèt genyen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Montevideo, Urugway : Apre yo dekatche an ti 75,37% se feyèt-vote la, se joutè Partido Nacional (lawonn-politik ladwèt), Luis Lacalle Pou, ki nolfok douvan epi 934.570 vwa ek pou rel-antipilaj la ki pa ka dekati, ke bout tjenz lanne gouvelnaj-politik a gòch atè Urugway. Kat jou apre dezienm wonn jout-politik kabwate-repiblik la, joutè-politik Frente Amplio a (lawonn-politik lagòch), Daniel Martínez, trape 779769 vwa adan 75,37% feyèt-vote dekachte taha ek ja kouri nouvel asou paj Twiter li eti rel-antipilaj la pa ka toumbile ek ja ba ladwèt genyen.

Dezas laliwonn

Tè desann Mòn-Kongo

 

 

 

 

 

Mòn-Kongo atè Gwo-Mòn, Matnik: Pa ni pies kay, ni menm kawbe-djoubak nan laliman deboulman taha ki koumanse depi dimanch 24 Novanm. Se anni de-o-twa piebwa ki desann epi tè a, toulong nan an bidim tanbi-welele ki ka mete moun oliwon nan an laflenm, si se pa laperè. Anchay piebwa rache, anchay chous pèdi tè oliwon yo, an bidim tou, se depi owonzon karant lanne otila moun ka konte deboulman atè Matnik ; ta Mòn-Kalbàs la, nan Avril 2011 ek ta La-Dilon an nan Oktòb 2018, rive fè moun bliye ta Solèy-leve O-Fanswa a, nan Novanm 2004, ale wè ta La-Meday la nan 1916 ki te alelouya 5 moun.

34e kawbe-mete-nan-brann progranm GGGI

OECS bay antre nan dekatonn-ekonomi vèw

 

 

 

 

 

 

 

Kastri, Sentlisi: OECS (Organisation of Eastern Caribbean States pou kawbe gouvelman-peyi Karayib atè-solèy) vini 34^enm kawbe-mate-nan-brann GGGI (Global Green Growth Institute pou kawbe-gouvelnaj dekatonn ekonomi vèw oliwon-latè) an progranm peyi-oliwon-latè ki ka apiye ek palantje an dekatonn ekonomi djok, kare-zobray kòtòf, ek longsay nan peyi asou chimen dekatonn ek ekonomi bòdò. Depi kon kawbe karayib GGGI wouvè lapòt nan kawbe-fondas OECS atè Sentlisi, lanne taha menm, se de kawbe-mete-nan-brann lan ka pòte-kole pou vidjoze lanmen-djok yo ek apiye se peyi-OECS la nan karetel dekatonn-ekonomi vèw la.