Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

30 Sektanm 1870

   

  

 

Se nan 30 Sektanm 1870 ta'a eti gouvelnè franse atè Matnik redi anlè chenn se chen'y la pou yo se sispann semeda anlè moun Matnik. Betje epi milat Matnik te ka apiye anlè sapatony franse a pou pete-fiel tout nèg Matnik. Sispann-banzate t'a ka ba gouvelnè franse a an zandja "konpè makrèy-natifnatal Matnik la".

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

29 Sektanm 1870

   

 

Nan 29 Sektanm 1870 ta'a, sapatony franse a ek dòg betje te ka ratibwaze nan mòn Lawviè-Pilòt ek tout lisid Matnik, ka bouske Lwi Telga, ka foute dife nan kay, ka vòlè, ka asazinen mayonmbo delè jik pou voye yo nan abolay, ka dekalaminen katjopin nan chimen, o ranmase tout moun ka ba lari-chenn mete lajol otila 500 moun pase ja ka kanni. Nan bout mwa Sektanm ta'a tout fanmi lisid ka plere an moun, ka ale wè yonn lajol oben san nouvel anlòt.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

28 Sektanm 1870

   

 

Epi Lwi Telga, se tjenz moun konte kòtok ki janbe kannal Sentlisi a. Se pou nou se konprann anchay adan yo neye nan lanmè, pa rive trape an kanno, towblip anlè sapatony franse a nan tan eti yo te ka sere, ka espere an kanno, te simie tjwe kò yo (Jozèf Riviè) pase pri anba lanmen toufounè franse a, rete sere, chape nan linò Matnik, vire-djoubake nan jaden yo oben nan bitasion, tout dekou ki pou fè moun sansle anlè lide ta'a eti ranboulzay la ka woule apre gawoule a pèd souf.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

27 Sektanm 1870

   

 

Nan 27 Sektanm ta'a, sapatony Matnik la te ozabra, moun an bra kon Jera oben nan lajol franse a. 2.000 sapatonyè franse ek 500 dòg betje ek milat, chapo yo dwèt douvan pare pou foute fizi an tjou tousa ka brennen. Se dòg ta'a te ka foute dife adan tout kay mayonmbo nan mòn lisid Matnik. Prèmie kote yo brile se kare-tè Ehèn Lakay l eti te kawbe-kabwataj sapatony Matnik la.

Nan sistenm-lang Matnik la

"lapli atè"

Lapli se pok dlo ka towblip asou latè lè makòsò chaje anchay. Lapli atè lè van cho ka bay monte, ka fredi nan menm balan an ek labrim ki nan van an ka fè anchay pok dlo. Pi se pok dlo tala gwo, pi yo pa pe rete anlè ek pi makòsò ki pòte yo ladje yo. "Mi lapli tonbe anlè razie se konsi bondie ka fè je, lè man te piti man te enmen tann lapli..." (Apre lapli, Emmanuel Césaire/Malavoi, La Case à Lucie, 1986). Nan sistenm-lang Matnik la, moun ka di : lapli atè, nan dekou lapli ka tonbe. "lè lapli atè tout moun ka pati mwen ka rete la, man pa pè'w lapli pas man ni chagren..." (Lapli, mazouka Henri Guédon, album Son Tamboola, 1973). "Lapli ka tonbe" nan tout dekou andewò dekou kòtok la. (lat. ploia, dlo ka tonbe) "Lapli tonbe wose janm pantalon" eti djaz se lanne 70 la te ka bay lavwa.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

26 Sektanm 1870

   

 

 

Nan 26 Sektanm 1870, sapatony Matnik la eti sapatony franse a te lawonnen anlè kare-tè Lakay la atè Laregal pran an mapipi dal. Se kote sizè nan pipirit eti sapatony franse a debatje men depi 25 Sektanm anchay goumen te ja ka woule nan tout lisid Matnik ek sapatony Matnik la te ka tjile pou sapatonn eti'y pa te ni ek mètafè nan dol sapatony eti te mantje. Owonzon 600 sapatonyè Matnik te sanble asou kare-tè Lakay la ek pa te ni anchay krèy sapatonnen ka goumen dewò.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

25 Sektanm 1870

   

 

 

Se nan lannwit 24/25 Sektanm 1870 la otila gawoulan Matnik la fredi Kode ek de jou tala, 24 ek 25 se de jou otila brannzeng sapatony Telga a te nan fetay li. Se atè Laregal, anlè kare-tè Ehèn Lakay otila Telga te leve kawbe-kabwataj sapatony Matnik la eti anchay krèy te ka kouri-lawonn lisid peyi a pou fè bawouf anlè bitasion, depareye tè ek anbokte sapatony franse a.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

24 Sektanm 1870

   

 

24 Sektanm 1870 ta'a, se jou otila gawoule a tankon ranboulzad la te fetaye nan brannzeng. Semeda ranboulzan an te wakle ek sapatony Telga a te sitire kawbe-kabwataj li atè Laregal asou kare-tè Ehèn Lakay. Anchay krèy-sapatonnen (sèbi, koutla, pikwa, banbou-zetoke, delè an chaspo) te ka kouri-lawonn nan tout ti bouk lantiray dèyè-solèy. Dife-pri te ka bay toupatou jik Sentmari asou lestè Atlantik la, nan kabestè-douvan-solèy.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

23 Sektanm 1870

   

 

Se nan soukou 22/23 Sektanm 1870, otila an makrèy gawoulan, owonzon 200 moun, eti Ehèn Lakay te ka kabwate, ale fè bawouf anlè bitasion Tewye (Lawviè-Sale) ek separe tè. Anlòt makrèy moun eti D. Boliva te ka kabwate, te pran chimen Sentespri ale separe tè bitasion. Gawoule ta'a, eti se an tan nan ranboulzad 1870 la limenm, te ni anchay kalanmplan, gawoule te ka foute dife nan bitasion men an menm balan an, yo te ka fè bawouf anlè bitasion, separe tè.

Jounal Gawoule Sektanm 1870 la

22 Sektanm 1870

   

 

 

 

Se nan soukou 22 Sektanm 1870, et gawoule Sektanm 1870 la koumanse. Lwi Telga rive nan bouk Lawviè-Pilot epi owonzon 700 jik 1 000 moun dèyè’y, kote sentjè douvan seren, dapre sa mètafè nan lanmeri Lawviè-Pilot, Di Vènankou te teste. Kote twazè, E’èn Lakay te ja rive epi oliwon 300 jik 500 moun pare goumen. Yo te ka kriye "ladje Liben, lamenm" oben "nou ke pete frisi Kode".