Solèy ka chofe

Ago an toumvas solèy

Mòndezès, Matnik : Depi Jedi  ki pase pi mapipi nan tout deblozonn solèy la ki  fèt depi senk lanne, voye makòsò lapousiè elektro-manyetik eti ki pe sistraye tout sistenm kannidaj satelit ek karetel-gaye elektrisite asou latè. Mapipi deblozonn ta'a fèt mawdi oswèmen se Jedi douvan labrenn pou jik Vandrèdi eti moun asou latè te pe sansle anba mannigèt toumvas ta'a.

Bioloji-lanmè

Gnathia marleyi 

  

Washington, Etazini : An biolojis Kansas State University ba an ti sisè-sán kay lanmè-karayib la tit Bob Marley, mapipi simidò rege a. Ti sisè-sán ta'a  eti ka kole anlè anchay ras pweson se kay lanmè-karayib la se Gnathia marleyi eti yo ke kriye'y ek se pou yo ke matje'y nan jounal Zootaxia, dapre sa National Geographic teste.

An pweson 10 tòn !

Kachalo O-Fanswa a

(Physeter macrocephalus oben Physeter catodon)

O-Fanswa, Matnik : Se dezienm kou nan twa mwa eti moun Matnik ka wè nan de koko-zie yo an kachalo  (Physeter macrocephalus) bat lanmè ek rete pri nan sab la. Kachalo O-Fanswa a ka peze 10 tòn ek ka mizire 8 mèt londjè, an ti may plis pase ta Sentàn la, nan 16/17 Avril eti te ka mizire 6.30 mèt pou owonzon 5 tòn peze. Depi mawdi, kachalo O-Fanswa a te rete pri anlè fondas blan nan mitan  kayalo Anonim epi zetok-tè Kanf lan.

Kout-chenn

31^enm kous siklis lawonn Matnik 

Foyal, Matnik : Se an krèy 98 siklis ke pati Foyal 10.00 pipirit pou fè lawonn Matnik nan 9 jou, jik 15 Jwiye ka vini. Ke ni 6 siklis Dominikana, 30 l'Ewòp, 6 Gwiyann, 6 Gwadloup,  epi 50 kourè Matnik. Pou prèmie karetel 31^enm kous-siklis lawonn Matnik ta'a yo ke rive Twa-Lilèt apre 131 tjilomèt. Tout bagay la se rive Foyal 15 Jwiye ka vini nan jòn.

CARICOM

33^enm doukre bout !

Castries, St. Lucia: Trann-twazienm doukre mètafè gouvelman peyi CARICOM topaye asou an plodari-wabap ek an politik CARICOM epi peyi-lòtbòtsay. Doukre a eti ki koumanse  mèkrèdi ki pase te pou lonyen politik lonje-pal ba Ayiti eti CARICOM le mete doubout, anchay topay asou dekatonn politik brayes la, kinès, lekol ek drivayaj.

Martelly mande CARICOM

Pale franse souple !

Castries, St. Lucia: Se dezienm kou eti mètafè Repiblik Ayiti a, Michel Jozèf Martelly, ka mande pou CARICOM mete franse tankon lang kawyadòy nan menm zandja epi angle a. Martelly pa ka ale mande pou lang Ayiti eti yo pran pòz desèvle pou kriye'y "kreyol ayisyen" vini lang kawyadò Caricom men pou franse vini lang kawyadò ta'a. Kisa ki rive Ayiti pou rive la apre de san ywit lanne sitenm politik Ayiti  ?

Trann-twazienm doukre CARICOM

Doukre Caricom atè Sentlisi

 

Castries, Saint-Lucia: Trann-twazienm doukre mètafè gouvelman peyi Caricom wouvè lapòt Sandals Grande atè Sentlisi peyi eti ka sitire penteng twa jou a ek eti mètafè gouvelman'y, Dk. Kenny Anthony, ke pran pingilaj doukre mètafè gouvelman peyi Caricom pou sis mwa ka vini. Pingilè eti ka ladje ba Kenny Anthony, S.E. Désir Delano Bouterse fè an plodari towtow asou jeray eti mennen nan sis mwa douvan ek gremèsie peyi Caricom pou mapipi apiye yo te pòte ba'y ek fè di Dk Anthony an bay-douvan nan sis mwa ka vini.

Tjouns laliwonn lan

Mango a

An ponm Djanmbel te ke pòte

 

Diksionnè lang natifnatal Matnik la matje anlè mang : "Ponm, Mangifera indica, lapo dou ek nannan anchay melas ki leve anlè kontinan Aziatik la, nan lantiray Pakistàn ek Myan-ma  (Birmani) ni owonzon 4 000 lanne ek rive Brezil nan 16° siek la. Ni 1105 janjolant mang ek mango oliwon-latè, 156 owonzon nan peyi Karayib la, 96 atè Matinik. 126 Ayiti. Ni anchay mang (jili, divin, koko-bèf, ameli, lawoz, kanf, epi, epi.). Nan lang  Matnik la, an mang se an gwo mango eti ki fèt apre an grèf. (mlym, manga, ponm-lavi) Mang kore anchay ti kalboyri".

Tengpenteng

Festival del Caribe

       

 

Santiago de Cuba : Lanne ta'a se Matnik eti Santiago de Cuba ka eyalaye tankon peyi-douvan nan Festival del Caribe a eti ka woule chak lanne, nan prèmie jou mwa Jwiye a. Ke ni an krèy 300 moun Matnik eti owonzon 110 adan yo se potjelizè. Yo ke bay tengendeng teyat, mizik, bay-kalinda, potjelizay-wèy epi, epi. AM4, Grand ballet de Martinique, Suzy Singa, Hervé Deluge, Kali, Lasoso, epi anchay dòt potjelizè Matnik ke desann Kouba ek se José Exilis ki mètafè nan kabwataj potjelizayè. 

Nouvel Karayib/Amerik Latin

Jwen 2012

Nan Karayib la ek Amerik Lation tou, tikatikataw, an konsians laliwonnis ka leve eti ka fè moun pi simie djannte yo pase menyen an ti lajan sal eti yo te ke genyen nan triminen yo te ke triminen nan an djoubakatwa-lòtbòtsay, kòchtè epi sa. Se leve-doubout ki bay atè Dominikana pou koubare an djoubakatwa foukayè nikel eti ka vèvèle konsians laliwonnis ta'a eti ka leve. Man se mete chakalay Gwiyann lan epi'y menm si man sav moun ki leve doubout atè Gwaiyann se anni laliwonnis franse.