"El Grito de Jayuya"

Segunda República de Puerto Rico

Jayuya, Puerto Rico : Wangannis Puerto Rico te rete-sonje, yè 30 Oktòb, 63^enm lanne leve-doubout pou Dezienm Repiblik Puerto Rico a eti yo ba tit "El Grito de Jayuya", lè nan 30 Oktòb 1950, Blanca Canales (1906-1996) te leve an gawoule sapatonnen pou koubare sweleley politik Etazini atè Puerto Rico, eti ka bay depi 1998, te katjete dezienm Repiblik ta'a atè bouk Jayuya.

sistenm-lang Matnik la nan :

Antipilonn-liannaj karayib la

Man toulong kabeche owala moun vini ka matje an lang nan medja kouri-nouvel se pou lang ta'a ladje tout zandja lang an tilili langannistik  (lang pale'y, lang  kreyol li) ek ba'y nan sa mwen ka kriye an antipilonn-liannaj langannistik, vini lang natifnatal an peyi, lang an peyi-oliwon, an lang pou letjete nan divini, an lang eti ka konte tout tjouns langannistik li, jou-ale, jou-vire. Lang matje, se pou lonyen lang la nan an laliwonn/tan-ka-pase ek se pou toulong mete douvan an depareyaj lang-matje/lang-pale, pi nolfok, lang-kabès/lang-badjolaj. Lang medja a, se se lang medja pale-pawol, medja badjozè, medja badjolè, se an lang matje ; nouvelis la, badjolè a, badjozè a, sipoze matje plodari yo avan yo se rive nan medja, wouvè anba nen yo pou fè'y kouri lawonn.

Atè Jamayik

 CELAC nan konsit

Montego Bay, Jamaica : Mètafè kawbe-gouvelnaj lèlèm nan CELAC (Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños, pou Lakou Peyi Amerik-Latin ek Karayib) mare konsit atè Jamayik pou kabeche asou an politik tenmplata nan dwel-ekonomi ta'a oliwon Amerik-Latin ek Karayib la. Se nan Montego Bay Convention Centre otila se mètafè kawbe-gouvelnaj la pran pawol pou dezienm kou apre prèmie doukre ki te woule atè Lima nan Perou, nan mwa Novanm 2012 la.

Rete-sonhe

Bawouf sapatonn atè Grinada

St. Georges, Grinada : Ni 30 lanne, nan 25 Oktòb 1983, 7.300 sapatonyè Etazini eti gouvelman Antigwa, Bawbàd, Dòmnik, Jamayik, Sentlisi ek Senvensan-ek-Grinadin te ba topay yo pou sa, te debatje, fizi douvan, atè Grinada. Sis jou douvan debatjaj ta'a, nan 19 Oktòb, mètafè sapatony Grinada a, Hudson Austin eti te nan konfiol epi Bernard Coard ki te dezienm mètafè gouvelman Grinada, te fè yo fiziye Maurice Bishop, mètafè gouvelman ranboulzayè Grinada a epi anchay konpayel li ki te fini delivre'y nan kay sèbède otila yo te fèmen'y depi 12 Oktòb.

Ekonomi Kouba

CUP oben CUC$

La Habana, Kouba : Jounal Granma eti se an stanmpaj gouvelman Kouba kouri nouvel wabap sistenm de lajan, Peso Kouba/Peso toumbilan nan dola, ki te ka bay nan peyi a depi 19 lanne. Se nan dekou doukre mètafè kawbe-gouvelnaj ki te woule Sanmdi ki pase otila Raúl Castro Ruz, mètafè gouvelman Kouba te katjete karetel ta'a. "Doukre mètafè kawbe-gouvelnaj mete-doubout an karetel brannzann politik eti ke rive nan tan yonnife lajan peyi a".

Jout-politik atè Trinidad ek Tobago

PNM genyen flouz !

Port of Spain, Trinidad :  "We have won", "Woulo, nou pran yo", se sa Keith Rowley eti ka kabwate PNM (People’s National Movement pou Akokitaj-politik moun Trinidad) katjete lè'y wè PNM genyen 8 asou 14 gran kare-kay gouvelnaj otila moun te ka vote tankon nan Diego Martin, Port of Spain, San Juan/Laventille, Arima, Sangre Grande ek San Fernando ; yo pèdi epi an ti ayen vòt nan Siparia ek Chaguanas eti se gran kare-kay gouvelnaj ki pou UNC (United National Congress) owa kou.

Kouba ka apiye

Mande-tòt peyi-CARICOM

ONU, New York/Charlotte Amalie, Virgin Islands :  Kouba ka apiye nan ONU (United Nations pou Akokitaj Peyi Oliwon-latè) mande tòt eti peyi-CARICOM te voye ba peyi-l'Ewòp ki te sitire sistenm-wawa nan kontinan ameritjen an. Nan doukre 193 peyi oliwon-latè, paladjolè gouvelman Kouba nan ONU, Rodolfo Reyes, teste mande tòt ta'a kòdjòm ek se pou Anglitè, Espany, La-Frans epi La-Holand se mete kabèch asou malfentri eti kontribann moun l'Afrik anlè lanmè-oliwon Atlantik la te chaye. Atè, Virgin Islands, se an brannzè-politik, Shelley Moorhead (ACCRA) eti ki katjete an sispann-manje douvan kawbe paladjolaj politik la pou mande gouvelman kare-tè karayib ta'a bay adan bat-lawonn eti peyi-CARICOM leve asou tòt pou sistenm-wawa l'Ewòp te sitire nan peyi oliwon.

Tjak laliwonn

  Kalbòy anba van kontaminen

       

Lyon, France :  Nan 2010, kalboyri-san-djeri ponmon eti ki liannen epi kontaminaj van-oliwon chaye 223.000 moun nan abolay, dapre sa mètafè OMS (Organisation Mondiale de la Santé pou akokitaj Peyi oliwon-latè pou rete-djann) te konte. Nan an doukre de-o-twa jou, mètafè kawbe lonyen kalboyri-san-djeri, CIRC (Centre International de Recherche sur le Cancer) eti te kabeche asou statistik anchay lonyen rete-djann moun oliwon-latè, asou dis-lanne-epi, rive teste van-oliwon kontaminen pe ka ba moun kalboyri-san-djeri.

Statistik ekonomi peyi-karayib

Tjouns moun Karayib la

Washington, USA :  Bank peyi-oliwon-latè lonyen ek matje asou ekonomi ek dekatonn oliwon-latè nan 2014 eti tjouns kòtòf peyi pou chak moun se toulong an fondas apiye pou wè wotè brannzann ekonomi nan an peyi. Tjouns Kòtòf Peyi se pa ka nepi an fondas asou lavi moun, se pou'y depenn anni wotè branbrann nan an tokay, lajan pa ka fè ale-nawflaw an moun. Nan Karayib la otila  ekonomi toulong flògòdò, pou fondase eti'y fondase asou ekonomi drivayaj la epi mayonmbe kann, bannann lan, TKP ka toumbile towtow an lanne asou anlòt.

Latè tranble Venezwela,

Kouri-rel 5.6...

Güiría, Estado de Sucre, Venezwela :  Latè tranble Venezwela a 26 tjilomèt anlè Güiría nan kare-tè-gouvelnen Sucre, lantiray anlè-solèy pou atè-solèy Venezwela, a 20 minit anba dizè oswè. Funvisis (Fundación Venezolana de Investigaciones Sismológicas pou kawbe Venezwela pou lonyen latè-tranble) mizire kouri-rel latè-tranble ta'a a 5.6 pou 67.9 tjilomèt fondok nan 10.822 grèd anlè liy ekwatè a ek 62.120 anba-solèy liy Greenwich la.