Lakou-moun oliwon-latè

Dekalibich katjòt

Ajoupa-Bouyon, Matnik : Dapre an lonyen-matje eti Washington Post stanmpe asou tit Gender ratios around the world, (rel se katjòt la oliwon-latè) Matnik se peyi oliwon-latè otila kannan nonm pou 100 fanm pi anba epi 84.5 ; se Latvija, epi 84.8 nonm pou 100 fanm ka vini lamenm dèyè, epi La-Risi epi 86.8. Se Wanganni Arab Yonnife peyi otila kannan nonm lan ka fetaye epi 274 nonm pou 100 fanm.

Nan krèy 126 peyi otila ni plis fanm pase nonm, tout se peyi karayib la adan, se pou moun wè, nan de koko-zie yo, dezas eti politik ladje se peyi a ale rete nan l'Ewòp ek Amerik anlè-solèy fè. Atè Matnik otila tjak ta'a pi tenmbolizan pou politik ale-rete-lòtbòtsay ka bay jik jòdi, se pou moun se kabeche dezas eti anchoukaj politik la, kantekantaj sosial ("la départementalisation" Enme Sezè a) fè nan peyi a. Se pa anni an jenerachon moun Matnik eti politikè franse ek se konpè Matnik yo a te te ke senyen jik nan zo a, se krèy tibray la eti yo voye ale ("démographie galopante") ki fè menm si te ke ni kont fanm lan, pa ni kont tibolonm pou fè lavi brayès epi yo. Lavi brayes la se fè yich kifè wouvè chimen divini toulong men plis pase sa palantje toumbilaj sosial la.  

Se pa anni an dekati kannan moun eti nou ka kabeche isiya la, se tankon djigilòp an lakou-moun, an peyi. Se pou konprann, lè ni an bidim dekalibich gayaj se katjòt la nan an lakou-moun, sa eti ka fè an dekalibich se krèy laj la tou, se vire-sitire kannan moun an ki pa ka woule kòdjòm ek ka tjobole tout divini nan se lakou-peyi ta'a, sa eti ka dekatonnen semeda andidan lakou a.

Se pa anni pou ale di Matnik te ke vire kole anlè tit anba-fèy kalinago a te ba'y "Matiïni", (peyi otila se tjanmay la pa ni papa), an bagay konsa ; se pou konprann dekalibich se katjòt la tankon an tilili tjak sosial lè tjanmay ka leve adan an tokay san papa menm si an moun pou sa vire-pimpe-doubout (resilience) pou moun asou latè eti'y ye. Tokay nawflaw la se toulong an manman, an papa epi de a twa yich, sa eti ka apiye an kalibich kannan moun nan an peyi men sa eti ka flouze karetel an pòte-kabès (transmission of knowledge) an jenerachon pou anlòt epi pi nolfok pispiding sosial la (social progress) pou sa eti jenerachon-douvan te rive genyen, jenerachon dèyè pa ale pèdi'y oben ladje'y an kou.

Dekalibich katjòt ta'a (se an bidim dekalibich epi sa, kifè karetel la se pa te ke anni fè se tibolonm lan vire rete an peyi a) ka fè lakou-peyi Matnik la rete pri adan an lavi jou-ki-jou, anni pou jere chak jou leve, pa fouti lonyen divini ek pa fouti trase an plan-divini politik.

 

Ale li sa nan Washington Post