Lanmè-oliwon Atlantik la, lanmè Karayib la, Lanmè-nan-tè Meksik la

Lanne ourakann 2016

Florida, USA : Nan an kouri-kanmo eti NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) stanmpe nan bout lasimenn pase, lanne ourakann 2016 la ki tankon tout lanne-ourakann ka koumanse nan 1^e Jwen pou bout nan 30 Novanm, pou woule kòdjòm men janjol klima eti ka pòte nan folmantaj se ourakann lan ek se toumvan an tjòbol lanne ta'a plis pase lanne douvan. Sa fè NOAA owonzonnen a 70% wach-kòtok 10 a 16 toumvan (van ka fetaye plis pase 62 tjilomèt kouri asou an hè), eti 4 a 8 adan yo ke tounen ourakann (van ka fetaye plis pase 119 tjilomèt kouri asou an hè) ek 1 a 4 mapipi (rel 3, 4 oben 5 epi van ka fetaye a 179 tjilomèt kouri asou an hè) adan krèy ta'a.

Venezwela ka towblip nan banbann sosial ek politik

Semeda, aleliwon-galba

Andrés Bello, estado de Trujillo : Wonz moun, 15 jik 75 lanne anlè kabèch yo, towblip anba kout-fizi an krèy-sapatonnen sanmdi ki pase. Dapre nouvel-pòte douvan, "se lapidanm lan te lakay yo, lè a de hè nan pipirit la, an krèy-sapatonnen debatje anlè yo, fè yo ale nan lakou dèyè se kay la ek fiziye yo frèt". Tout se moun ta'a te ka rete atè Andrés Bello, an ti bouk kare-tè gouvelnen Trujillo a, anba-solèy peyi a.

Matje nan Montray Kréyol

An ti lodè mango-basiyak

Mitan lanné-a sé lè pié-mango-basiyak ka koumansé pòté ek ti lodè wonm sé mango-a ka anni flitijé toupatou atravè tout lakanpay péyi-a. Asiparé sé anni Matinik éti kalté model mango-tala ka lévé ek moun lontan ka di'w kon sa ki lè laséchres té two red, mel té ka anni varé sé pié-mango basiyak la pou étenn laswef-yo. Epi adan an bat-zié, ou té ka anni wè yo ka volé an manniè foudok, konsidiré lespri-yo té ka chalviré : boulé yo té boulé.

Trann-sizienm konsit CEPALC

Dekatonn longsay

México: Horizontes 2030: La igualdad en el centro del desarrollo sostenible se an lonyen-matje eti 36^enm konsit CEPALC (Comisión Económica para América Latina y el Caribe) ka fè moun li dwe jòdi a. Lonyen-matje ta'a, "diskantekantaj nan mitan dekatonn longsay la", ka depenn gran katenn eti Amerik Latin ke ni pou doubout douvan yo nan ekonomi, sosial ek laliwonnn.

Fantefrak sosial nan Peyi Karayib la

San-djoumbat, djoumbate

News Americas, New York, NY : Nan piplis peyi Karayib la, dekou san-djoumbat pou fè ka rete an bidim fantefrak sosial ek rel san-djoumbat pou fè nan brayes la se yonn adan sa ki ka fetaye plis oliwon-latè dapre sa an lonyen-matje Caribbean Development Bank ka fè moun li. Lonyen-matje ta'a eti pa ka konte Gwadloup (23,7% moun san djoumbat pou fè nan 2015) ek Matnik (19% moun san djoumbat pou fè nan 2015) adan, ka mete Grinada ek Sentlisi, prèmie ek dezienm peyi-karayib otila rel san-djoumbat la pi wo.

Konsit ekonomi

Topay PetroCaribe a

Kingston, Jamayik : Magre tout katenn ekonomi ka kavale'y, gouvelman Venezwela vire apiye topay PetroCaribe eti'y te pran epi Jamayik. Nan an vire-wonn djoumbat eti'y te fè atè Jamayik, Nicolás Maduro, mètafè gouvelman bolivar Venezwela a, te vini pou bout dekou-patate ki te ka peze anlè topay ta'a apre banbann ekonomi ek politik ki ka bay Venezwela ek se pou se de gouvelman an te pran pawol pou vidjoze topay la.

Raphael Confiant matje sa nan Montray Kréyol

KOMIN LOREN : AN BELTE KI TA'Y

Lè yo ka palé ki komin ki bel atè péyi Matinik, pi souvan ki rarman, sé Dianman, Sentàn, Sent-Lis, Voklen, Trinité oben Sen-Piè ki ka vini nan lespri moun. Dayè, adan sé gid touristik la, sé sé model komin-tala yo ka mété douvan palakoz yo ni bel plaj, bel kay oben bel lakanpay. Ou pa ka janmen wè non komin Loren paret ! Poutji ? Sé dabò-pou-yonn, davwè lanmè Loren ni mové répitasion nenyen moun ki ka noz benyen adan'y. Moun Loren ki moun Loren pa djè enmen lanmè-yo a non pli ek abo yo ni an gran plaj sab nwè ki ka fè pres 3 tjilomet, ou pa ka wè moun ka ponmnen asou'y lè labadijou kasé oben jenn tibray ka jwé boul. Konsidiré moun Loren ka viv do-yo tounen ba lanmen-an ki, li-menm, pa ka pòté pwéson aloski ni pwéson Marigo ek ni tou Baspwent, komin ki lé dé koté Loren. 

Nan sistenm-lang-matnik

Koze se pa anni pou pale

          

 

 

 

 

 

Koze se bokante pawol epi an moun oben an ti kare moun asou an bagay fann ek san lèspri oben kanman djenm. “Koté nou za kozé pou kriyé mwen kouzen“ (Kouzen, bèlè nanninannan, AM4, Ventan Séyon, disk 7, lanne 2006). Koze se pale epi an moun longsay-ale nan an dekou  koute pou tann ek konprann pou reponn lamenm. “Mwen ni de mo man koze ba’w asiz a kote mwen doudou…“ (Marinel, P. Rosine, Malavwa, 1985). Koze se  zaye, fè an tak dèyè an fanm epi anchay pawol dous eti ka pran lèspri’y. “Yvèt rive Mòn Kapo, i jwenn de moun te ka bo, mari epi servant li, mande sa yo ka fè la, yo di yo ka ko…ze la, pa koze la misie a, pa koze la manmzel la, ase koze vakabon, ase koze jenn fi a…“ (Pa koze la, E. Césaire, Malavwa, 1969-1970).

Plodari 22 Me 2016 la

Rarate kakol

defolmante sistenm ankelele-moun

Pòtre Harriet Tubman rive stanmpe anlè biye 20 dola Etazini an lanne ta'a, apre gouvelman peyi'y te mete an Harriet Tubman Day nan 9 maws 1990, (proclamation 6107), nan dekou 77^enm lanne pati-kay-abolay li. Nolfok anchay welele nèg-ginen aye jik adoumanman, djol mande dousin, pare leve bandwel politik-antra Etazini an nan tout ti wèt Matnik, se pou ale vire jete an zie vèy-o-gren adan mès rarate kakol kore sistenm ankelele-moun an ki te bay nan kontinan l'Amerik la asou de siek. Nan rarate tan-nanninannan sistenm ankelele-moun, Hariet Tubman se dabò-pou-yonn an moun ki te kabeche an karetel kakole douvan sistenm lan epi Underground Railroad li a, sa eti ka fè, nan stanmpe pòtre'y anlè papie lajan ta'a, gouvelman Etazini gloriye an moun ki leve kakol, ki bat adan chimen pete-chenn moun, plis pase an moun pou koulè lapo fidji'y.

Koutla nèg-mawon an

Koutla

 zouti kòtok nèg-mawon an

Nan tout sistenm vèvèle nèg-mawon an nan peyi-karayib,  Matnik se an peyi-karayib, koutla a toulong la, tankon  sapatonn fondalnatal oben pi dous tankon an zouti ka wouvè chimen. Koutla nèg-mawon an se pa an koutla bonda-mate, men plis pase sa, an koutla-file-de-lanm. Nan rarate tan-nanninannan nan se peyi-karayib la, koutla a vini tankon an zanpanlan tan-nanninannan an, an zouti poto-mitan nan lavi bitako Matnik la jik nan peyi lòtbòtsay delè nan kòf loto yo, moun Matnik ka pe rale an koutla.