Kannan-moun atè Matnik

An dekati longsay-ale

 

Makouba, Matnik : Dapre an lonyen-matje IEDOM (Institut d’Emission des Départements d’Outre-Mer) an kawbe-sitire franse, kannan-moun atè Matnik ka tizi ek ka vini vie-kò, pou 376.847 moun eti yo konte nan 1^e Janvie 2016 (INSEE, Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques, te owonzonnen kannan-moun ta’a a 380.440 nan 2015 ek te konte 383.910 moun nan 1^e Janvie 2014), sa eti ka fè an tizi asou 0,9% asou an lanne. Se depi lanne 2005 eti yo ka konte kannan-moun atè Matnik ka tizi ek nan 2009 pou 2014, INSEE konte, se pa an owonzonnaj, an tizi 12.494 moun, se 3,2% asou 5 lanne.

Lè kannan-moun nan an peyi otila pa ni semeda-oliwon, ka tizi, se pou ale konte kannan moun nan brayès yo (tibolonm ek timafi) ka ladje peyi a ale rete lòtbòtsay. Se brayès la eti ka fè yich, tjenbe kannan-moun an, jik fè’y fè tilili, ek se pou se konprann antipilaj kòtòf ta’a (depareyaj pozitif nan mitan kannan tjanmay-piti ka wouvè zie ek kannan moun ka fèmen zie, alelouya-zakasia) pa ka rive tjenbe kannan-moun matnik la, pou ale-rete-lòtbòtsay la ki two djok. Nan se chif INSEE a, nan 2012, antipilaj kòtòf ta’a se te 1.642 moun pou towblip nan 2014 a 1.048 ek an owonzonnaj a 915 nan 2015. Nan menm balan an, rel ale-rete-lòtbòtsay la (depareyaj nan mitan kannan-moun ki ladje peyi a ale rete nan anlòt peyi ek kannan-moun vini rete nan an peyi) se te -4.455 nan 2012 ek an owonzonnaj a 4.508 nan 2015 ; sa eti ka fè nan 2012 te ni an tizi a 2.813 moun ek nan 2015 an tizi owonzonnen a 3.593 moun, tousa pou an rel -3.5%nan 2015/2014 dapre statistik IEDOM lan.

Piplis moun ka ladje an peyi chape nan peyi lòtbòtsay, se moun brayès la (moun ki nan laj fè yich) ek statistik IEDOM la ka teste nan kannan-moun ka ale rete nan peyi lòtbòtsay, 50% se moun 18-28 lanne anlè tèt yo men, nan menm balan an, se anni 20% nan kannan-moun ka vini rete Matnik. Asou 10 moun ki ladje Matnik ale rete An-Frans pou piplis, 9 pati avan yo te trape 35 lanne, ek plis pase 5 fè’y avan yo te trape 25 lanne. Se pou se tann ek konprann lamenm la, an bidim tjak sosial, ekonomi, politik ek kabès ki ka peze anlè Matnik, brayès la ka ladje peyi a pou vire lè yo vie-kò, san tjouns ek desèvle epi kabès an-frans, se pa dèmen yo ke sa dekatonnen kabès matnik la, fè pou moun matnik rete nan peyi yo.

Lòtbòtsay, se pou toulong lonyen dekalibich katjòt la (depareyaj nan mitan kannan-nonm epi kannan-fanm) eti fondalnatal nan woulaj kòdjòm an lakou-peyi. Dapre statistik INSEE nan 2015, atè Matnik te ni 116 fanm pou 100 nonm. Nan kannan-moun 25 pou 49 lanne(laj pou fè yich), dekalibich katjòt ta'a se 128 fanm pou 100 nonm, nan 1990, se te 108/100. Se pa anni pou katjile sa tout moun ja fout sav, piplis moun ki ka ladje peyi yo ale rete nan peyi-lòtbòtsay se moun katjòt-mal, se nonm ; se pou se tann ek konprann isiya la konsa, ale-rete-nan-peyi-lòtbòtsay la ka apiye vini-vie kannan-moun nan an peyi, men pi nan fondok ka dekatonnen dekalibich katjòt la, tousa ka redi oben rale-vini anchay tjak sosial tankon tokay san papa ek/oben fanmi anchay tjanmay ki pa menm papa. Man te ja kabeche dekou ta'a ek man pa se le vire rarate sa isya la konsa men owala dekalibich katjòt ka bay nan an peyi se tout sistenm pòte-kabès la (transmission of knowledge), gran-moun ba yich-dèyè, ki nan banbann ek se tout pispiding sosial la (social progress) ki pa pe rive nan dekou ta'a otila yich-dèyè pe ale pèdi oben ladje san mande an tòt, tousa ayel ek tatayel, gran-moun douvan, te rive genyen nan goumen sosial la.

Ale li lonyen-matje IEDOM

Comments

[Rédigé par : Info Martinique]

le vénézuélien Johnathan Salinas (Pédale Pilotine) vainqueur du 36ème Tour cycliste de la Martinique