Nan laliman amerendjen Brazil la

Dife-nan-razie ka antipile

 

 

 

 

 

 

Amazonia: Nan 1^e Janvier pou 31 Awout ki pase, an kawbe-gouvelnaj laliman amerendjen (lakou-moun natifnatal Brazil nanninannan) konte 9078 dife-pri asou 278 kare-tè amerendjen ; se 88% nan antipilaj asou 1^e Janvier pou 31 Awout 2018. Kawbe-gouvelnaj taha eti liannen epi konsit monsenyè atè Brazil apiye sa eti lanne pase se te 4827 dife-pri. Atjolman-la, antipilaj se dife-nan-razie a se plis pase antipilaj dife-pri nan tout peyi a asou menm dekou taha, se 71%. Epi antipilaj kannan dife-nan-razie, kannan laliman ki te anba dife-nan-razie antipile tou, depi 231 nan 2018 pou 274 lanne taha, sa eti ka fè 18% antipilaj.

Anni nan mwa d’Awout ki pase, yo konte 4754 dife-nan-razie, se 52,4% adan tout dife-pri nan dekou taha. Nan menm mwa taha, nan 2018 yo te konte 2366 dife-nan-razie nan se laliman amerendjen an, sa eti ka fè an antipilaj 133,5% nan Awout 2019.

Kabwatè-gouvelnaj Krahô Kanela, an laliman amerendjen nan bouk Lagoa da Confusão, anba gouvelman atè-lakay Tocantins, nan laliman anlè nan peyi a, konte 95% laliman yo te nan dife. Se an bat-manman, yo konte 31 dife-pri nan laliman amerendjen taha nan 1^e pou 9 Sèptanm. "Nou etenn 22 kilomèt dife ki alelouya 2 moun ek vire pran. Sa djòsol menm, anchay bagay brile, anchay bèt mò” se sa Wagner Krahô Kanela plenyen.

Se dife-nan-razie Amazonia taha ka mete moun ka rete la ek lakou-moun amerendjen anba an ago-dife longsay men 265 ras bèt ki ka rete nan laliwonn taha tou. Gran-bwa Brazil la se laliman ki pi pri anba ago-dife taha. Nan peyi taha, ni 180 ras bèt eti 124 adan yo se ras-bèt natifnatal gran-bwa brazil ek 85 anba an ago djigilòp. Menm si ni an plan-gouvelnaj pou pare bok 76% ras bèt la ki anba an ago-djigilòp, yo pe ke sa rive pare flanm-dife ba se ras-bèt la ek se chous-boujonnen an. Se nan 05 Sèptanm 1850 jou eti gouvelman Brazil te doubout laliman-gouvelnen Amazônia a ek se depi sa jou taha vini jou pou gloriye nich-lavi nan tout peyi a.

Brile-razie a se yonn adan se janjol fondok la pou se ras-bèt anba-larel-gouvelman se rete vivan. Nan ras-bèt ki anba-larel-gouvelman ni kabasou a (gran tatou nan lang natifnatal-gwiyann lan), Tamanwa a (manjò-fonmi) ek kochon-bwa a (pakira-djol-blan), tou. Men nan tousa, bèt-anba-bwa ki pa anba-larel-gouvelman pi piaka douvan flanm-dife tankon yapok la. Se ras-bèt taha te ka bay nan Rondônia, yonn adan se laliman-gouvelman-atè-lakay Brazil la otila rel debwaze a pi bidim. Dapre an kontaj WWF (World Wide Fund for Nature), 60 zòt ras-bèt adan an dekou wòkòkòy nan Amazonia.

Se pa anni se ras-bèt la ki anba an ago-dife, se se laliman anba-larel-gouvelman an tou. "Se dife-pri a brile, pou piplis, laliman ki te pi debwaze a", se sa kawbe-mete-nan-brann lan. Bagay pou fè se gouvelman an leve nan sonmèy yo a, 30.000 chouk-boujonnen ka leve nan Amazonia, se 30% nan tout chouk-boujonnen Amerik-anba-kannal-panama. Lonmwatje se chouk-boujonnen an, oliwon-latè, ka leve nan se laliman-bwa a ek "se yonn adan se zatrap kawbòn lan, sa eti ka lonje pal kore wakle-chalè a oliwon-latè", se sa WWF te plodaye. Marcelo Oliveira eti se an lonyen-kabechè tilili-lavi ek ka bat epi WWF nan kaliboutaj gran-bwa a kabeche sa eti "debwazaj ek dife-nan-razie a ka depotjole nich se ras-bèt ek kare chouk-bonjonnen anba larel gouvelman an, pou anchay lanne. Gouvelman an ek lakou-peyi a ni pou fè moun sav Brazil pa ka topaye nan depotjolaj matjoukann pi fondok laliwonn li. Gouvelman ni pou vèy-o-gren pou laliman anba larel li ek laliman se lakou-moun-nanninannan an pa rive nan lanmen-kòch kontribannè a". Yo owonzonnen sa konsa, nan laliman anba-larel-gouvelman atè Brazil, ni o-pi-anba 55 janjolant nan dekou an djigilòp (44 ras-bèt ek 11 chouk-boujonnen), 24 adan yo natifnatal-brazil.

Ale li nan  Amazoniasocioambiantal.org ek nan El Espectador