Dezas laliwonn

Tè desann Mòn-Kongo

 

 

 

 

 

Mòn-Kongo atè Gwo-Mòn, Matnik: Pa ni pies kay, ni menm kawbe-djoubak nan laliman deboulman taha ki koumanse depi dimanch 24 Novanm. Se anni de-o-twa piebwa ki desann epi tè a, toulong nan an bidim tanbi-welele ki ka mete moun oliwon nan an laflenm, si se pa laperè. Anchay piebwa rache, anchay chous pèdi tè oliwon yo, an bidim tou, se depi owonzon karant lanne otila moun ka konte deboulman atè Matnik ; ta Mòn-Kalbàs la, nan Avril 2011 ek ta La-Dilon an nan Oktòb 2018, rive fè moun bliye ta Solèy-leve O-Fanswa a, nan Novanm 2004, ale wè ta La-Meday la nan 1916 ki te alelouya 5 moun.

Se deboulman taha, ka toulong rive dèhè dekou an gwo-gren towblip asou peyi a, se pa ti lapli ki tonbe nan laliman Mòn-Kongo se tan-pase a. Fondas la pa ka rive brè tout dlo taha pou piebwa ek degra moun ka koupe pou fè kay oben chimen-lwiloud, mete tè a touni tankon vè-tè. Se fondas tè tif taha ka desann, glinse pianmpianm anlè pwa kò yo lè yo plen ek dlo. Nan se mòn tala ki pa ni plis pase 2 milion lanne, tè a ka degrenngole pianmpianm kote otila yo se koupe’y pou fè chimen loto pase ek pou dekalibiche eti rel-poze tè a dekalibiche, se pou’y glinse desann owala ni dlo adan oben rel ma-dlo anba-tè se monte, kontel nan La-Meday (Piton Kawbe a, asou laliman bouk Fòdfrans) nan 1916 (5 moun te pran fè), nan 1956, 1966 eti te chaye yonn-de kay-rete, 1993 ek 2002 oben apre hurakàn Dean nan 2007.  

Nan dekou an gwo-gren oben an hurakàn, tè ka koupe asou an kan-mòn anba djokte lapli a, lè pa ni zèb oben piebwa pou piti, pou fifinen djokte se gren an men an desann-tè se toulong an bagay pi pianmpianm, anchay jou dèhè apre tè a brè anchay dlo. Se an glinse anlè pwa kò’y, tè a pi lou lè ni dlo adan’y, eti delè se an lonpan sann-volkan nan tjek deblozonn nanninannan an tan se Piton Kawbe a ek Mòn Jakòb te volkan bòdò, ni 500 mil a 1,5 milion lanne.

Nan menm laliman se Piton Kawbe a, nan 1988, atè Fonsendini, an kote yo ka kriye Lapòt-lanfè, 300.000 m³ tè te desann longsay chimen-lwiloud la ek 10 lanne dèhè, nan 1998, an Lavalas labou te chaye an moun nan abolay ek rache pon an asou koule Arch la. Nan dren-ranmande yo mete pou dekati boulin kouri-desann an, se anni pou’y te ladje 20 santimèt chak lanne a rive nan an ti 3 santimèt chak lanne. 

Chak lanne, yo ka konte yonn a senk deboulman oben glinsad-tè atè Matnik eti piplis, oliwon 70%, se sann volkan se deblozonn nanninannan an ki ka koule ek pou konprann se dekou taha ka rive apre an gwo-gren lapli oben hurakàn, se owonzon 90%. Atè Mòn-Kongo se pa pou prèmie kou tè a ka desann, nan 2009 te ja ni an dekou konsa.

Comments

[Rédigé par : Carib.com]

The official six month hurricane season for the Atlantic basin, as well as the eastern and central North Pacific Ocean, ends. On his final day, there were no disturbances over these regions that have any potential for tropical cyclone development during the next 48 hours or five days.