Lonyen-depenn-matje CEPALC 2019

Vann machandiz ba peyi-lòtbòtsay ka dekati asou 2,0%

 

  

 

 

 

 

 

 

 

Ciudad de México : CEPALC (Comisión Económica para América Latina y el Caribe) konte kannan machandiz eti kare-peyi Amerik Latin ek Karayib la ka vann ba peyi-lòtbòtsay ke tizi asou 2,0% nan 2019 pou bililik dekou vann-genyen-machandiz la bililik oliwon-latè. Nan menm balan an, kannan machandiz peyi-lòtbòtsay ka debatje nan Amerik Latin ek Karayib la ke tizi tou asou 3%, lanne taha. Vini-molpi taha ki bay pi djok nan wabap lanne 2018 la, ke ni an wach rale-dèhè asou djing-konte vann-genyen-machandiz lòtbòtsay Amerik Latin ek Karayib la. Dapre kouri-nouvel CEPALC nan an konsit atè Meksiko eti sobreka-kabwataj li, Alicia Bárcena, te ka kabwate, se doukou oliwon-latè a epi toulong plis djoubap vann-genyen-machandiz, an towblip mande-genyen-machandiz oliwon-latè, an pran-seraj machandiz-debatje epi faktoraj natifnatal la nan an konpanyi ekonomi, tizi Kannan machandiz la-chin pou vann nan peyi-lòtbòtsay, dekati chenn faktorel bidim-pèz-sosial oliwon-latè ek wakle-waya teknoloji krache-dife ki trape an toumpak asou yonn-wondong vann-genyen-machandiz la, epi dòt janjol ki ka apiye dekati taha.

Nan lonyen-depenn-matje’y la, Perspectivas del Comercio Internacional de América Latina y el Caribe 2019, CEPALC depenn an depareyaj djok nan se kare-peyi a, Amerik anba-kannal-panama ke bat adan an dekati asou 6,7% kannan machandiz eti’y ka voye lòtbòtsay, sa eti ki anchay pi djok pase rel mitan-o-peze kare-peyi a. Se doubout-kanmpo ekonomi eti kare-peyi a ka janbe (owonzonnaj rel-dekatonn ekonomi an se anni 0,2% nan 2019 sa eti ka koubare vann-genyen-machandiz la nan mitan se peyi Amerik anba-kannal-panama a) ek peze eti se faktorel-fondas la ka peze nan panyen machandiz pou vann nan peyi-lòtbòtsay, rel lahan-genyen anchay adan se faktorel-fondas taha te tizi. Anni 3 peyi Amerik anba-kannal-panama a (Arjantin, Ekwadò ek Urugway) ke antipile Kannan machandiz vann nan ba peyi-lòtbòtsay pou kannan faktorel-fondas ki ke antipile.

Nan fòse-depenn doukou Amerik anba-kannal-panama, nan 2019, Amerik-mitan-kontinan, Karayib la ek Meksik ke konte an antipilaj lahan-rapòte machandiz yo ka vann nan peyi-lòtbòtsay (yonn-dèhè-lòt se, 2,6% pou prèmie a, 3,7% pou Karayib la ek 2,8% pou Meksik). Se pou se wè, lamenm-la, kare-peyi taha trape plis chenn-ladje epi se faktorel-fondas la ek liannaj vann-genyen-machandiz pi djok epi Etazini otila mande-genyen-machandiz la pa dekati tankon’y dekati nan se kawbe-tre lòtbòtsay kare-peyi a. Won-nan-won, Meksik te trape an faro nan pran-lanmen-dèhè se faktorel lahin lan asou kawbe-tre etazini an ek nan 2019, se pou’y te vini prèmie peyi nan pòte-kole vann-genyen-machandiz epi Etazini.

Nan menm balan an, lonyen-depenn-kabeche a plodaye sa eti pou piòpiò mande-genyen-machandiz la piòpiò nan an doukou rel-dekatonn ekonomi flòkò, sa ka toumpakte vann-genyen-machandiz la nan kare-peyi a blo eti ke tizi asou owonzon 10% nan 2019, lè rel vann-genyen-machandiz ba peyi-lòtbòtsay ke zanzole oliwon 0%. "Sa ka tenmbolize pou sav nou sav vann-genyen-machandiz kòtòf kare-peyi a pi fondok pou faktoraj pase vann-genyen-machandiz ba peyi-lòtbòtsay la, ek pou fondokte’y ba se ti ek ladje-piti djoubaktwa voye-machandiz ale-a", se djing-konprann-kabeche eti lonyen-depenn-kabeche a ka fè moun tann ek konprann. "Kout-zie-oliwon taha ka fòse nou vire kabeche se welto-rive anchoukaj kare-peyi a nan late-wonn lan ek fè debouya pou palantje vann-genyen-machandiz kòtòf la", se sa Alicia Bárcena kabeche nan plodari trase-wach li.

Nan lonyen-depenn-matje‘y la, Perspectivas del Comercio Internacional de América Latina y el Caribe 2019, CEPALC ka dekantje pwa-peze vann-genyen-machandiz la asou bay-lonsay laliwonn lan. Nan dekantjaj lonyen-depenn-matje a, vann-genyen-machandiz oliwon-latè a ek faktoraj ki liannen epi’y ni anchay wach-dèhè, pòte-douvan tankon rale-dèhè asou toumbilaj kalibich karenm-livènaj la. Se pou sav sa eti laliman larel-gouvelnaj yo, yonn-dèhè-lòt, ka bay adan an liannaj pòte-kole. Se pou’y pòte-palpa eti chay-karbòn se kannan machandiz-voye-lòtbòtsay se peyi amerik-latin-karayib la ki chaje epi matjoukann nan fondas yo nan menm rel epi ta dòt peyi-oliwon-latè ki an pòtre-trase machandiz-voye-lòtbòtsay kantekant. Plis-pase-sa, nan se 7 peyi Amerik-Latin ek Karayib otila djing-kontaj asou rel chay-karbòn kannan machandiz-voye-lòtbòtsay matje an kote (liannen epi brilè-fondas), chay-karbòn se machandiz-voye-lòtbòtsay la tizi nan 2005 pou 2015, dènie lanne otila se djing-kontaj taha te stanmpe. "Andewò Karayib la, pa djè ni peyi nan Amerik Latin ek Karayib la ki kabeche larel-mete-nan-brann vann-genyen-machandiz nan trase-welto pou kore toumbilaj kalibich-karenm-livènaj. Nan dekou an gade-pou-douvan eti ki kabeche nan an peyi Amerik Latin ek Karayib fann, djing-kontaj ki liannen epi vann-genyen-machandiz la toulong tizizing", se sa lonyen-depenn-matje a ka dekantje.

Nan twazienm dwel-matje a, lonyen-depenn-kabeche a ka dekantje doukou-bat se kare-zobray-kòtòf la (la infraestructura) ek rel-mete-nan-brann djoubakatwa a (la logística), fondas djok nan vann-genyen-machandiz oliwon-latè, nan faktoraj ek anchoukaj kare-peyi. Se pou’y depenn an tilili doukou-flògòdò nan kare-zobray-kòtòf la, se flòkò eti lahan-palantje-ekonomi flòkò asou se dis-lanne douvan an; bat-dèhè se kawbe-gouvelnaj la ek se larel-gouvelman an eti ka tòtòy jout-ekonomi an, flouzay teknik ek vann-genyen-machandiz la ; ek pou mete-nan-brann politik la ki pa toulong kare-bare, bagay ki ka apiye pou plis diskantekantaj nan mitan se kare-bouk la ek pa ka pran wotè se toumpak rale-dèhè a (externalidades negativas) asou laliwonn lan tankon asou se kare-zobray sosial la.

CEPALC katjile sa eti pou kore doukou-flògòdò nan kare-zobray-kòtòf la, fok ke mete 6% FKP (Faktorel Kòtòf Peyi) lahan-palantje-ekonomi nan 2016 pou 2030. Bagay ki ka depareye epi kannan lahan-palantje-ekonomi an krèy 6 peyi (Arjantin, Brazil, Chili, Kolonmbia, Meksik ek Perou) otila rel mitan-o-peze lahan-palantje-ekonomi an te toulong anba 2% depi kon siek taha ka bay. Se nan dwel-ekonomi chaye moun-abò-machin lan eti fok fè plis debouya, rel lahan-palantje-ekonomi an ke ni pou tilili asou twa pou se rive kore dekatonn kannan-moun nan se peyi a ek dekatonn ekonomi an. Lonyen-depenn-matje a ka wabap asou lide taha eti pou ale douvan, may-an-may, asou chimen toumbilaj kare-zobray ek rive menyen rel-rive dekatonn longsay la (ODS, Objetivos de Desarrollo Sostenible) fok ke sa kabeche se politik rel-mete-nan-brann djoubakatwa ek kalibiche kannan-moun oliwon peyi a nan menm lèspri epi dòt politik mete-nan-brann gouvelman tankon dekatonn faktoraj la, lahan-palantje-ekonomi, dekatonn sosial ek anchoukaj kare-bouk-peyi ek oliwon laliman-peyi. Se pa redi chèz bò tab ek sa mande an fè-debouya bililik men se an faro pou rive doubout progranm jou-ale-jou-vire 2030 lan.

  

Ale li nan CEPALC

Comments

[Rédigé par : carib.com]

Ministers with responsibility for Trade and Foreign Relations, in the Region began a two-day Meeting in Georgetown, Guyana, on Monday, against the background of difficult circumstances – trade, economic and environmental – facing the Caribbean Community (CARICOM).