Covid-19, Statistik Gwadloup, Gwiyann ek Matnik

Ranbonni an ka mize nan chimen  

            

 

 

 

Wòch-Kare, Lanmanten, Matnik :   Nan simenn 42 a (18 pou 24 Oktòb), menm si se djing-konte a ka ranbonni atè Matnik, rel toumpak la pòhò pe pase anba liy 100/100.000 la, ale wè rive nan doukou Gwadloup la otila rel toumpak taha ja rive a 39,8/100.000. Satistik Matnik la ka trennen pou rive nan vèw la, se anni rel-pòte-palpa a, a 2.30% ek rel vire-fakte a, a 0.78, ki nan vèw fèy ponm-kannel la, men nan menm balan an tout statistik la ka dekati, pianmpianm. Si tout bagay vire nan vèw la atè Gwadloup, atè Gwiyann tout bagay koulè grenn awara, se anni R-zero a ki ja rive nan vèw la, a 0,97.

Fondas lang-matje

Chous-kòtòf lang natifnatal-matnik la.

 

 

 

 

 

 

 

 

Lè nou matje chous-kòtòf, nou ka matje an bagay ki ka depareye lang natifnatal-matnik la epi dòt lang peyi-karayib ek peyi-amerik-latin la kontel lang natifnatal-ayiti eti se an lang gouvelman depi larel-fondas-politik 1987 la, lang natifnatal-gwadloup la, lang natifnatal-gwiyann lan, lang natifnatal-sentlisi a eti vini lang gouvelman, tout se lang peyi-karayib ek peyi-amerik taha eti liannen djok pou lang an kontinan eti yo ye ek pou an konpanyi dwel lang-pale yonn pe ka pe kouri lawonn, pou an tan fann adan anlòt lang peyi-karayib oben peyi-amerik, nan dekou an mizik, an bay-lavwa, an lavwa-regle, tousa. Lamenm-la, man ja kouri antre adan gran plodari sosial-langannis fann-kabèch, an wach-kòtok eti moun pa se pe ka wè nan de koko-zie yo, nan lavi toulehou, ni menm gade wè frennen, ek ki ka fennte yo an chimen-douk lang natifnatal-matnik la menm si y se anba jouk politik lang an-frans lan.

Covid-19, djing-konte ka ranbonni longsay-ale atè Gwadloup ek Matnik

Rel pòte-palpa anba 3%  

            

 

 

 

 

Mòn-makouba, Matnik :   Nan simenn 41 taha (11 pou 17 Oktòb), menm si rel toumpak la pòhò pe pase anba 100/100.000 atè Matnik, men ja rive pase anba 50/100.000 atè Gwadloup, rel pòte-palpa a ja rive a 2,6% atè Matnik ek, pi ankabralan ankò, a 1,9% atè Gwadloup, eti ka fè moun sav menm si vlen-senyen-kòch la pòhò djigilòp, ek pe ka kouri lawonn pianmpianm, doukou doubout-djann lan ranbonni anchay atè Gwadloup ek Matnik, dapre statistik eti kawbe-gouvelnaj doubout-djann franse atè se de peyi ka ba moun konte. Atè Gwadloup, gouvelnè franse a mete lè toufe-dife a a wonz-hè o-swè eti ka fè moun sav, peyi a la ka bay adan an ladje asou se larel-gouvelman rete-sere-bò-kay la. Nan Gwiyann se anlòt doukou epi tout djing-konte ki nan wouj oben jòn-zabriko.

An Peyi anba koumandaj bawoufiè

17 konpayel-lapriyè Christian Aid Ministries djigilòp   

           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Asou lawout Gantye, kare-kay anlè Pòtoprens:   Krèy 400 Mawozo ki fè bawouf anlè 17 konpayel Christian Aid Ministries, an krèy-mete-lapriyè-nan-brann nan Ohio Etazini,  nan Sanmdi 16 Oktòb ki pase, mande 17 milion dola-etazini (an million dola-etazini pou chak moun) pou ladje yo. Se 17 konpayel-legliz la te sòti wè an kawbe tjanmay-san-manman-papa lè bawoufiè tjenbe yo.   Nan an konsit douvan nouvelis, rapòtè politik Kay-mason-blan an, Jen Psaki, apiye sa eti politik Etazini se pou pa "jenhen pran men" epi moun ki ka fè bawouf ek mare moun-peyi yo  anba kontribann yo, ek  apiye anlè sa eti se pou 16 moun-etazini ek an moun-kanada rive "vire lakay" san pa an grafiyen.

Covid-19, djing-konte pa ka tizi longsay-ale atè Matnik

Rel toumpak te ke vire bay nan fetay 

 

            

 

 

Bwa-Leza, Gwo-Mòn, Matnik :   Nan simenn 40 taha, apre 7 simenn ka dekati, rel toumpak la eti ka mizire kannan moun ki vini trape vlen-senyen-kòch la asou 100.000 moun ek ki te a 134 pou 100.000 moun nan simenn 39 la, ek 160 pou 100.000 moun nan simenn 38 la, te ke vire ka bay nan fetay la, epi an 151 pou 100.000 moun. Sa w pe ka konprann ! Es se an lanmen vire malakse se statistik la pou plis moun vini pran pitji oben es se pou laliman-peyi ki vire wouvè gran depi nan wabap mwa Sèptanm lan oben es se moun atè-laky-matnik ki ni an kaka-kalbas pou pa ka konprann and marinad nan plodari ago Covid-19 se kawbe-gouvelnaj franse a atè Matnik ?  Nan Gwadloup, peyi ki nan menm doukou anba jouk La-Frans epi Matnik la, ek pa ni an gouvelman natifnatal pou kabeche politik doubout-djann lan, rel toumpak la ja près pase liy vèw anba 50/100.000 la, se 53,1/100.000 moun nan simenn 40 taha, se te 63,2/100.000 moun nan simenn 39 la.

Lapli atè nan Karayib atè-solèy

An gwo gren-vante

 

            

 

 

 

Mòn-le-papa, Twa-lilèt, peyi Matnik :   106 mm dlo towblip nan lanbouk Twa-lilèt, nan mitan 11hè apre pipirit ek 2hè apre-midi. An gren-vante towblip anlè Matnik ek tout Karayib atè-solèy depi Trinidad jik oliwon Antigwa ek Barbuda. Se van an te ka kouri asou 55 kilomèt nan an hè-tan ek an woule-lanm 1 mèt a 2,50 mèt te ka bay asou lèstè Atlantik la. Zeklè, tanbi-lakataw, lapli san rete, rel dlo ka monte nan se dalo a ek ka pran lari sèvi lawviè. Karayib la adan doukou toumvan ek hourakàn eti pou ka ale jik nan 30 Novanm ka vini.

Nan dekou jounen gloriye fè-kakol moun-peyi-natifnatal nanninannan

An djoubap-tribinal tan-nanninannan-longsay

 

 

 

 

 

Foyal atè Matnik:   Se an bidim djoubap-tribinal ki bat atè Foyal asou de jou, 11 ek 12 Oktòb eti menm si se pa pou lanne taha, an jou nan divini, an tribinal ke kondane sistenm-gouvelman franse a pou ranmande kadje-larel-kòdjòm pou koubare moun-asou-latè nan sistenm ninang-founang ki bay asou 200 lanne. Se de krèy-mete-nan-brann, MIR (Mouvement International pour les Réparations) epi CMDPA (Conseil Mondial de la Diaspora Panafricaine) ek an senkant-oliwon moun yonn-tou-yonn eti ka depenn kò yo tankon yich-dèhè moun-afrik yo te chaye vini nan peyi Karayib la tankon ninang-founang. 12 plodayè-tribinal gwadloup-gwiyann-matnik, afrik ek ewòp, te apiye asou larel-gouvelman Taubira 21 Me 2001 an pou mande mete larel ranmandaj la nan brann.

Lavwa-pitjan palantje peyi-natifnatal-matnik la

Djo Dézormo

(1945-2021)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

An-Kame, Lawviè-Pilòt, Matnik :  "Man se nèg mawon, man brile kann betje…." Joseph Gros-Désormeaux eti se tit li nan papie kawbe-gouvelnaj franse atè Matnik, chape kay abolay, nan Dimanch 10 Oktòb taha, apre 48 lanne lavwa-pitjan, ka palantje peyi-natifnatal Matnik la, "Ki tan Matnik kay nasyon", se yonn adan an karant-epi tit-mizik eti y matje ek wosiyole. An bidim zòy nan kabèch moun peyi-natifnatal-matnik la, Djo Dézormo se te, plis pase an bidim kabechè-matjè mizik ek pawol, an konpayel leve-doubout pou wayalachi-politik Matnik la. Lavi-asou-latè ka bat epi se dekou djòsol taha, se pase tout moun ka pase, ek se sa ka fè yo anni moun-asou-latè, men Djo Dézormo pòte an palpa natifnalite matnik ek se pawol-mizik li a, ladje yo, mès-longsay ek lang natifnatal-matnik, nan de lanmen bware se yich-dèhè moun-peyi-natifnatal-matnik la asou chimen divini.

Covid-19, djing-konte ka tizi toulong pianmpianm men longsay-ale

Rel toumpak pòhò pe rive pase anba 100/100.000 moun

 

              

 

 

 

Fon-jan-lib, atè Voklen, Matnik :   Nan simenn 39 la, 27 Sèptanm pou 03 Oktòb, rel toumpak la eti ka mizire kannan moun ki vini trape vlen-senyen-kòch la asou 100.000 moun, pòhò pe rive pase anba liy 100 an atè Matnik, se 134 pou 100.000 ; nan simenn 38 la se te 160/100.000 ek nan simenn 37 la se te 221/100.000. Se pou se konprann an tizi an ti tizi asou 16,25%, simenn 38 pou simenn 39, se te an tizi asou 28% nan simenn 37 pou simenn 38. Se pou se apiye lide an kousinay dekati rel toumpak la, bagay man te ja matje nan simenn ki pase. Atè Gwadloup otila se statistik la pi farozè, yo ja pase anba 100/100.000 la men yo pòhò rive nan liy vèw kosol-matrite a eti se 50/100.000, silon statistik ARS-Guadeloupe, rel toumpak simenn 39 la se 62,9 pou 100.000 moun, an tizi asou 32,07%, simenn 38 pou simenn 39 ek se te an tizi asou 33,16% nan simenn 37 pou 38 la. Nan simenn 39 taha, atè Gwiyann, rel toumpak la ka dekati tou, -8%, men ka rete djok a 494/100.000, se te 538 nan simenn 38 la.

Pran-pitji nan peyi Amerik-Latin ek Karayib la

OPS nan topay epi djoubaktwa faktorè fiol-pitji

 

 

 

 

 

 

Washington, Etazini :   Se anni 37% moun Amerik-Latin ek Karayib la ki ale pran pitji koubare Covid-19 ek sa fè OPS (Organización Panamericana de la Salud, PAHO nan lang angle) konte yo ni rimed ba tout moun, pou rive jik 2022. Carissa Etienne eti se sobreka-kabwataj OPS, kouri nouvel nan an konsit dijital asou kouri-lawonn janbe-laliman-peyi kouche-kalbòy la ek topay eti OPS mare epi faktorè fiol-pitji tankon Sinovac (faktoraj La-Chin) epi Oxford/AstraZeneca (faktoraj Wanganni-yonnife-angle a) pou rive nan rel pitji kòdjòm kare-peyi Amerik-Latin ek Karayib la.