Leve-doubout pou sistenm-tribinal franse pa gare djoubap-tribinal klòdekòn lan.

Anni mil-epi konpayel-sosial  

 

 

 

 

 

 

Lanmanten, Matnik :   An ti mil-epi moun te vini bat lari Lanmanten pou se bloublou sistenm-tribinal franse a nan karetel ladje mete-nan-brann tribinal eti y pare pran nan djoubap-tribinal makandaj klòdekòn lan. Sanmdi taha an gren-lapli te atè ek nèhè sa fè moun bat dèhè. Nan kabeche asou se leve-doubout la, politik ek sosial, atè Matnik, se pou te wè rel-apiye moun atè-lakay-matnik, owonzon an mwa apre dezas politik 24 Avril la otila 73.000 moun atè Matnik te ale vote ba joutè kanman-fondok franse a, nou se tire 23.000 franse chous-franse ki ka rete Matnik adan, ka rete kanmenm 50.000 moun atè-lakay-matnik ki te ale vote ba an moun ladwèt rayi-ras-nèg-ginen oben ka palantje politik koubarè moun yo gade tankon ràs-nèg-ginen. Ki lèspri ek ki rel-doubout  leve-doubout sosial la ek politik la apre an dezas konsa ? Nan prèmie kout-zie, anni mil moun, nolfok se rel leve-doubout lonje-dwèt asou makandaj klòdekòn lan ek mande ranmande y ki te fèt douvan, kontel leve-doubout 27 Fevriye 2021 an eti te sanble 10 a 15 mil moun dèhè 34 krèy-mete-nan-brann sosial ek/oben politik.

Plis pase 50 krèy-mete-nan-brann politik ek sosial te fè kriye konpayel sosial ek politik yo pou te ale bat lari nan 28 Me 2022 taha ek menm si an gren-lapli te koubare moun, menm si leve-doubout la te ka ladje lari Foyal pou ale bat lari Lanmanten ; menm si moun se rive ka kanyan pou bat yo ka bat lari depi tousa tan san genyen hak pou flòkò plodari politik la flòkò atè Matnik ;  menm si, si pa te si, si te ke sik dousi bagay si menm sisi-mel, jounen 28 Me taha pa adan jounen leve-doubout ki ke glimen nan memwa moun-matnik ek se pou mande si dezas politik 24 Avril la pa ke peze, plis pase sa moun ka fè wol konprann, asou djokte politik pou leve-doubout defann tòt-genyen-matnik. Fok se toulong matje sa eti epi 304.000 a 306.000 moun ki ka vote atè Matnik (La-frans se oliwon 48.752.000 moun, pou tousa doktè an matematik ek ekonomi ki ni atè Matnik), ni toulong an rel-kannan 40% moun ki pa ka jenhen vote, se pa Matnik ke sa peze nan an jout-politik franse-an-frans, pa menm dezienm desimal kannan vwa an joutè-politik franse.

An dezas politik konsa se pa anni pou bwabwatize lawonn-moun-peyi-natifnatal-matnik douvan 67.813.396 moun ki ka rete An-frans lan, ek mi larel-fondas-politik franse a pa konnèt lawonn-moun-peyi-natifnatal-matnik men anni an kannan-moun franse atè Matnik, se pou rale bwa anba dife, si se pa fredi tout lide an depareyaj Matnik epi La-Frans, tout lide eti Matnik pa se pe La-Frans, yo pa nan menm rel dekatonn ekonomi ek sosial la ek se katel-dekantje-longsay atè-lakay-matnik la pa se pe ni menm lakle-wouvè-lapòt oben lakle-fèmen-lapòt, sa w pe ka sav, epi se katel-dekantje-longsay an-frans lan. Nan prèmie wonn jout-politik franse taha, moun-atè-lakay-matnik te ale vote, se te ba yo lè pou yo pase, ba joutè-politik franse anni-jakoben Union Populaire la nan chwichwi an konpanyi konpayel-politik palantjè-peyi (se yo menm ki ka badjole yo ka defann tòt-genyen palantje-peyi-matnik), nan dezienm wonn lan, yo te ja mouye yo te fouben pise, yo ale vote ba lòt joutè-politik anni-jokoben an menm si taha te adan an badjolaj depareye ras-moun.   

Se pa anni pou depenn an leve-doubout sosial ki ka dekati atè Matnik nan dekou an mès-longsay-peyi politik ki flòkò pou pa matje lòlòy, se pou konprann makandaj klòdekòn lan ka ladje sosial la nan chimen, ek mande-pou ranmande a se toulong pou y se tjoke politik la ek mete an lawonn-moun-peyi-natifnatal-matnik doubout djòk douvan gouvelman franse a ek mi piplis kòkòdò politik Matnik la pa menm fouti depareye lawonn-moun-peyi-natifnatal-matnik ki pa ni gouvelman pou ta y epi lòtbòtsay gouvelman franse eti Matnik anba jouk li. Se toulong menm tjak rive konprann fok se vini defann tòt-genyen Matnik ek se pa gouvelman franse ke defann tòt-genyen-matnik taha ba lakou-peyi-matnik la ; Marius Hurard epi se konpayel li a te ja ka konprann sa nan 1886, kisa ki fè 136 lanne dèhè, se moun-politik natifnatal-matnik la pòhò fouti konprann sa. La-pou-la, se pa nan kawbe-gouvelnaj plodari-politik franse a otila an moun-politik atè-lakay-matnik ke pe ale defann an tòt-genyen palantje-peyi-matnik (taha la, Hurard epi se konpayel repiblik li a pòhò te rive la) ; fok se konpayel-politik palantjè-peyi oben konpayel-politik ki ka depenn lèspri-politik yo konsa, se sispann rarate kakatri taha.

An leve-doubout pou trape an tòt-ranmande, se se pou pàs eti gangan ninang-founang te pase oben pou klòdekòn ki makanda moun ek laliwonn-kòtòf, ka toulong tjoke politik la nan sa eti krèy-mete-nan-brann ki ka apiye y, ni pou vire kabeche tòt-ranmande taha toulong nan mizire rel matjoukann-peyi ki ka bay, nan jete zie asou rive-jik-bout dòt leve-doubout nan peyi-lòtbòtsay oben pwen piòpiò gouvelman eti yo ka veye a. Nan leve-doubout pou tòt-ranmande pou makandaj klòdekòn lan eti gouvelman franse, limenm, te fè an mea culpa politik (an gouvelman pa se pe fè an mea culpa si y pa  politik, si pa ni an trase-welto-rive dèhè y), ni de krèy-mete-nan-brann ki manje nan kannari, yonn se gouvelman franse a (epi tout plodayè-politik-matnik li), lòt la se krèy-mete-nan-brann ekonomi mafoudja betje a, se pa an moun yonn-tou-yonn pou ale badjole taha te adan ek taha pa te adan, ek menm si betje ek gouvelman franse mare yonn-pou-lòt, tankon mariyan epi mouben nan an panyen pweson, fok se depareye yo nan dekantje dezas laliwonn taha. Se pou gouvelman franse a ni toulong an gouvelman Matnik douvan y, se pa La-Frans ki anba makandaj klòwdekòn, se Matnik eti nan Karayib la ek pe ni pou pran pawol epi peyi-oliwon-karayib taha se se pou genyen tèt-dachin lan ; lòtbòtsay, se pou gouvelman-matnik taha se mete larel-gouvelnaj nan brann pou dezandjoke krèy veye-anlè-tòt-genyen betje a, fè y djigilòp atè Matnik tankon lawonn ràs-moun, pou tout moun asou menm rel-doubout-moun nan peyi a. 

Simao moun Wanakera       

       

 

Comments

[Rédigé par : O Paulista]

Ao menos 106 pessoas morreram e dez estão desaparecidas por causa das chuvas que atingiram Pernambuco entre quarta-feira (25) e a manhã de trinta e um (31), informou a Defesa Civil do estado. O total de desabrigados subiu para 6.198.

[Rédigé par : Carib.News]

St. Lucia Ministry of Health, Wellness and Elderly Affairs confirms a total of 56 new cases of COVID-19, on Tuesday May 31, 2022. Currently, there are twenty one positive cases of COVID-19 admitted at the Respiratory Hospital, of which two of them are severely ill. These new cases bring the total number of cases diagnosed in country to date to 25, 777.