Dezienm wonn jout-politik pou plodayè-politik franse atè Matnik.

Katel-dekantje-longsay sosial atè Matnik 

 

 

 

 

 

Se depi an tilili lanne man ka matje ek vire matje sa eti plodayè-politik franse atè Matnik la pa ka sèvi an patàt, si se pa pou leve an konpanyi moun natifnatal-matnik kont anlòt konpanyi moun natifnatal-matnik ; fè an konpanyi badjolè franse vini malelive moun natifnatal-matnik epi de progranm politik ki pa pe nan mès-longsay politik ni menm mès-longsay sosial 21^enm siek la eti pou nouvel-pòte ka kouri lawonn toulong nan wakle-boulin ka mande pou trape toulong plis gouvelnaj atè-lakay, plis larel-gouvelman ek larel-mete-nan-brann pou an lakou, an lakou-peyi, an peyi se rive  pran tout matjoukann-peyi y nan de lanmen y, dekatonnen an sistenm atè-lakay pou se rive faktore plis matjoukann-peyi, vire faktore matjoukann-peyi ki se lavannen.

Kisa ? Nan dekou jout-politik franse taha, se pou ywit joutè-politik atè-lakay-matnik la te kouri badjole si yo pase se anlè ban-size NUPES (Nouvelle Union Populaire Ecologique et Sociale) yo ke ale plodaye menm si NUPES taha pa te ke rive genyen pou gouvelnen, dabò-pou-yonn, nan tout se krèy-politik la eti ka kantiyonnen y lan, ni anchay konpayel-politik ki pa nan lèspri fè-yonn lan ek atè Matnik, peyi ki anba jouk politik La-Frans, se katel-dekantje-longsay la, pa pe menm epi ta La-Frans. Se pa anni pou vini badjole asou toumbilaj rel-kalibich-karenm-livènaj oben wakle-chalè laliwonn-peyi eti pa pe menm nan Ewòp bawouf anlè matjoukann-peyi nan tout laliman oliwon-latè epi atè Matnik, an ti tè-danme-mitan-lanmè nan Karayib la, 1.105 kilomèt-kare pou an ti 368.783 moun nan 2018 ; se pou konprann Matnik tankon peyi-asou-latè, ki mafoudja politik Matnik la le ki y pa le, pa ni piès matjoukann-peyi politik pou se rive kore an banbann laliwonn liannen epi toumbilaj rel-kalibich-karenm-livènaj, deboulinen an  hourakàn rel 5 asou zandal Saffir-Simpson lan oben menm an lanm-a-kouri wawèt (sargassum sargasum) anlè lèstè atlantik Matnik la.

La-pou-la, se pa anni sosial la ki mande pou ladje anfwa mès-longsay-peyi politik ki adan progranm jakoben NUPES la, se progranm-politik laliwonn lan limenm. Ou pa pe vini ka badjole asou laliwonn ek pa ka rive konprann se anni epi progranm atè-lakay eti an peyi, an lakou-peyi, an krèy-politik ka pe kabeche se katel-dekantje-longsay laliwonn lan, ek lamenm-la pou se mafoudja politik atè Matnik la se konprann sa,  se katel-dekantje-longsay sosial atè-lakay-matnik la (les problématiques sociales d’en-Martinique) eti pa pe menm, piès toubolman epi se katel-dekantje-longsay sosial An-Frans lan, se se pou an gouvelman natifnatal eti La-Frans ni pou ta y, ka leve ek kouri lawonn (ek menm tjenbe nan chimen kouri-lawonn taha) anni asou fondas an djoubap sosial nanninannan pou gouvelman, se se atè-lakay (ale wè natifnatal) eti Matnik pa ni pou ta y. Lamenm-la, se pou se tann nan de fèy-zorèy ek wè nan de koko-zie, de bidim janjol-dekantje eti yonn se tan-ka-pase a, isiya la se pa anni pou depenn an djoubap ràs-moun nan mitan nèg-ginen ek betje ; ek lòt la se, laliwonn Matnik la eti pa rive mete doubout piès kawbe-gouvelnaj ek/oben kawbe-mete-nan-brann ki se depenn ek kabeche jik dekantje se katel-dekantje-longsay taha, leve an mès-longsay-peyi ki se toulong nan depareyaj epi An-Frans.

Pou rel pa-ale-vote a ki anlè 75%, se 78,33% atè Foyal (bouk-gouvelnaj Matnik) se pou konprann sa eti ni an krèy 35% moun natifnatal-matnik ki pa ka jenhen vote, ki solèy, ki lapli, pou lòtbòtsay eti se moun taha lòtbòtsay mès-longsay politik franse a ek menm pi won-ladje-won  mès-longsay-peyi franse a. Sa fondalnatal pou divini Matnik tankon peyi-asou-latè pou se moun taha nan lavi Matnik la menm si piplis adan yo pa adan piès lèspri apiye-asou-pwa-kò-nou tankon peyi-asou-latè, ale wè tjek wayalachi-politik. Nan dekou jout-politik franse, kontel kabwatè-repiblik otila 45,45% moun atè-lakay-matnik te ale vote, se pou konprann jout-politik taha ka bay tankon an djing ba tout moun-an-frans (djoubakè-gouvelman franse ki ka pase atè Matnik, afritjen natifnatalize franse, epi moun peyi-anba-jouk La-Frans) ki ka vote atè Matnik ; lè se jout-politik otila moun natifnatal-matnik nan se joutè-politik la, se moun taha ka ale benyen lanmè.      

Kisa ki fè 8 joutè-politik atè Matnik te batje adan an faro politik jakoben ek lòlòy konsa, ki te ja mò, alelouya-akasia-lata,  avan  menm koumanse, piplis moun-an-frans ka vote anni anlè lide yo ek menm si NUPES la se genyen ek rive fè yonn (mafoudja kominis sosison-gwo-wouj la pa ke sa rive tjenbe an larel politik), se twa lawonn-politik ek krèy-politik lamenm dèhè a te ke sa sanble flouz pou koubare yo ? Se pou se mande sav tou, ki progranm politik eti Peyi-A (se lawonn-politik la ki rive bidim fandan nan jout-politik franse-atè-matnik taha, se de kabwatè-politik li a pase flouz ek twazienm lan adan 4 joutè-politik la se moun yo te ka palantje) se le mete nan brann oben nan gade wè fè-koraj  anlè gouvelnaj Alyans Matnik la ki genyen atè Fòdfrans ?

Jout-politik pou plodayè-politik franse atè Matnik pa ka pòte ayen nan gouvelnaj politik Matnik, se pa anni pou moun atè-lakay-matnik se rive konprann 4 plodayè-politik franse atè Matnik pa ke sa rive anchouke an katel-dekantje-longsay sosial oben laliwonn, atè-lakay-matnik nan mitan 577 plodayè-politik franse, se pou, douvan tout bagay, ek se nèhè pou sa piplis moun atè-lakay-matnik pa ka ale vote nan jout-politik taha, plodari politik franse a eti, li tou-yonn, ka depotjole Matnik tankon wach sosial kòtòf ek menm wach mès-longsay-peyi.

San an piplis plodayè-politik kòtok, nan an lawonn-politik oben nan anlòt lawonn-politik, La-Frans asou chimen an bidim bankoulele politik nan jou, mwa ek lanne politik ka vini ; ek nan de dekou konsa, se pou anchay liannaj vè-tè (kontel liannaj nan mitan an konpanyi plodayè-politik La-Frans dezodè a epi an konpanyi plodayè-politik La-Frans anni pou moun chous-la-frans) pe rive fèt, mi se la se palantjè  liannaj epi NUPES la, atè-matnik, te ke vini malouk ek ozabra. Pou gouvelman atè-lakay, ale wè natifnatal eti Matnik pa ni pou ta y, se pou bankoulele politik franse taha wouvè an de-chimen eti se doubout-peyi-asou-latè oben djigilòp nan laliman-peyi franse anfwa.