Jout-politik plodayè-politik franse atè Matnik

Tout moun pann anlè NUPES !

 

 

 

 

 

Lawviè-Pilòt atè Matnik:   Man te matje sa eti plodayè-politik franse atè Matnik la pa ka peze pwa an lapo-lay nan pale-pawol politik franse a, nan dekou eti, depi vire-matje larel-gouvelnaj-politik-kòtòf maws 2003 a, se peyi anba jouk La-Frans lan anlè tit yo yonn-tou-yonn ek menm si yo se sanble yo pe ke sa peze plis, Tahiti ek Walis-ek-Foutouna eti anba gouvelnaj an wangan, se pou konprann ni an djokte-tribinal depi nanninannan, pa pe ni se menm katel-dekantje-longsay politik ek sosial la epi Matnik oben Gwadloup (ki ja pa nan menm rel gouvelnaj la epi Gwiyann oben Matnik) oben Gwiyann otila ni an tilili lakou-peyi nanninannan oben menm mafoudja ka rete. Mi se sa, tout joutè-politik atè Matnik le vini plodayè-politik pou ale size asou ban NUPES, nan kabwataj-gouvelman tankon nan fè-koraj anlè gouvelman.

Menm Marijàn ki kaye nan vini-koze epi media pòte-nouvel Martinique La Première, badjole sa eti si y se genyen, bagay ki pe ke jenhen rive menm si Alyans Matinik ek  Martinique Autrement te ka mare an topay politik epi y, menm si kok-gwo-siwo se vini poulèt-kokiniol, ale badjole se epi NUPES eti y ke size. Sa ki NUPES taha, an lamè lanmen-asou-tjè ? Ki lèspri yo anlè an gouvelnaj oben menm an gouvelman atè-lakay-matnik, asou an tòt-genyen eti Matnik te ke ni pou ta y nan Repiblik franse a ? Ki "deal" politik, ladje asou an bò pou genyen lòtbòtsay eti Matnik se pe siyen epi NUPES pou tout joutè-politik la ja ka badjole konsa yo ke size epi NUPES ? Es se pa pou konprann sa eti, lè moun-politik an peyi ja ka bat do palantjè an progranm politik ki kabeche pou an peyi-lòtbòtsay (katel-dekantje-longsay atè Matnik, an ti-peyi-mitan-lanmè-karayib, pa menm ni 400.000 moun adan pa pe menm epi katel-dekantje-longsay La-Frans, an peyi plis pase 67 million moun nan kontinan Ewo-Azi a) ek ki pòhò genyen epi sa, mès-longsay-peyi taha atè menm, pou pa yonn adan se politikè y la, menm an kòkòdò ki ni plis pase 50 lanne karetel politik, pa rive konprann tout katel-dekantje-longsay sosial oben politik ka bay nan an laliwonn/tan-ka-pase ek se anni nan laliwonn/tan-ka-pase taha otila moun ka pe trape matjoukann-peyi pou doubout douvan se katel-dekantje-longsay taha. Se pou ba moun atè-lakay-matnik la an wè-klè asou chimen-kore otila Eme Sezè (men epi anchay sa-sav gran-jan-bel franse wototoy, man pe matje sa, se pou Kanmi Chove, 1949-2022, ki fini chape kay abolay vini rale pat mwen nan somèy mwen) ek apre, Alfrèd Marijàn (epi an ti-lèspri koumandè-bitako mafoudja) mare Matnik, ba gouvelman franse a. Anni sonhe, nan jout-politik pou plodayè-politik franse nan lanne 1973 la, La Parole au Peuple te ni de joutè-politik, Eme Sezè te ale nan kare-lanbouk-mitan an (Fòdfrans, Lanmanten, Chelchè, Sen-hozèf) ek Alfrèd Marijàn te ale nan kare-lanbouk anni-solèy la, yo malelive Marijàn epi R. Dezire tankon plodayè-politik dèhè, nan mitan de wonn lan, Eme Sezè eti pou prèmie kou pa te rive genyen dwe prèmie wonn lan, ladje tout topay politik ek mete an kanmpo adan zafè La Parole au Peuple taha.

Man matje ek vire matje sa eti plodayè-politik franse a pa ka sèvi Matnik an patàt ; Eme Sezè rete 48 lanne, 1945 jik 1993, plodayè-politik Matnik ek tou bàt eti y te ka bàt pou Matnik se apiye asou pwa kò y la, dapre y, jik jòdi Matnik pa rive vote se se an larel-gouvelnaj sosial oben mès-longsay-peyi, atè-lakay. Pi lòlòy pase Eme Sezè, Alfrèd Marijàn rete 20 lanne (12 Jwen 1997 pou 20 Jwen 2017) plodayè-politik franse san menm rive matje an liv memwa plodayè-politik li oben fè an moun matje y ba y ; san jenhen rive matje se se an nouvel-matje politik asou an gouvelnaj atè-lakay, ale wè an gouvelman atè-lakay kontel nan menm rel politik ek sistenm-tribinal epi Puerto Rico oben gouvelman atè-lakay Amapa a nan sistenm gouvelman Brazil la, oben gouvelman atè-lakay (g)Wa’haka (Estado Libre y Soberano de Oaxaca) nan sistenm-gouvelman Meksik la (Estados Unidos Mexicanos), an bagay ki ka apiye "I" MIM lan. Plodayè-politik la pa ka sèvi Matnik an patàt, pa menm pou dekatonnen koze politik la adan se krèy-politik oben lawonn-politik atè-lakay-matnik la, delè se pou menm deraye, depotjole tout mès-longsay-peyi politik ek/oben sosial nan peyi a, se anni pou te rete koute Le mot du MIM asou RLDM, pou te tann an koutja kawbe-gouvelnaj plodari-politik franse a vini dekatje an mès-longsay-politik natifnatal-matnik eti se konpayel wayalachi-politik la te doubout nan 60 lanne, tou sa, nan an pale-kreyol dòmi-dewò ek an pale-franse-bannann ki ka malelive lang natifnatal-matnik la.      

Lamenm la, se plis pou fè-koraj la ki pe rive, pou bwabwa moun-an-frans bwabwa, yo ke vote ba ladwèt-repiblik ki ke kole bò konpayel gouvelman ekonomi-palantje-djoubakatè, pou menm an konpanyi sosial-demokrat ke kole epi gouvelman liberal la, pou ladwèt kanman-kòtòf franse a ki nan menm plodari-ekonomi epi gouvelman ekonomi-palantje-djoubakatè ek se pou NUPES taha pete nan an tilili dwel si y pa rive trape piplis plodayè-politik la epi kabwate gouvelman franse a. Kisa Matnik ke sa genyen adan an politik sosial, laliwonnis, an politik ekonomi anni pou vire anchouke-ekonomi, fè djoubakatwa franse ki te ale djoubake nan peyi-lòtbòtsay, la sistenm taks-gouvelman an ka fè yo genyen plis ek pi flouz, bagay eti se fondas ekonomi kapitalis la, vire An-Frans ? Asou an bò, an gouvelman ki ka depotjole sistenm sosial peyi y la, abwogat tout larel-gouvelnaj sosial ki te ka depareye y epi sistenm sosial peyi-lòtbòtsay eti se konparezon franse a ka krache anlè yo. Lòtbòtsay, an lawonn-politik ki le vire mete sistenm sosial franse taha doubout djok, wouspel-djoubak a 60 lanne, vire-wouvè kabann lopital, rel-lahan-djoubak a 1.500€, ti bagay konsa ki pe fèt flouz men eti nan tan-ka-pase ke leve anchay kwòk-nan-janm, nan an sistenm ekonomi kapitalis oliwon-latè otila se anni djoubaktwa ka kabwate. Lòtbòtsay, se pou nan jou ka vini, an bidim bankoulele se leve nan kawbe-gouvelnaj plodari-politik franse a, menm rel djoubap ki te leve lè nan 2017, 18 krèy-politik te mare an topay pou fè bawouf anlè gouvelman an, nan 18 krèy-politik taha, se te depi ladwèt flanbe-moun an jik lagòch-sosialis ek an konpanyi kominis ; men Venezwela ni an gabel anlè La-Frans, sistenm-gouvelman tilili gouvelman atè-lakay la eti ka kabwate tout sosial la. Lè an bankoulele konsa ke rive An-Frans, se tout peyi ki ni an kout dalo pou fè, ek pou jout ekonomi ka bay oliwon latè ka fè dèhè ekonomi La-Chin, Etazini, Lezenn, Japon ek Almay, ni an krèy 10 ekonomi (Anglitè, La-Frans, La-Risi, Brazil,  Italia,  Korea, Kanada, Ostralia, Endonezia, Meksik…) eti nan an bidim djoubap ekonomi pou rive kole dèhè se twa bidim ekonomi oliwon-latè a, nou pa ka wè ki fè-kakol ke sa bay atè Matnik si pa ni pa an kabwatè-politik pou wè se anni epi an larel-gouvelnaj atè-lakay eti an peyi, an lakou-peyi, ka pe doubout djok douvan an bankoulele politik oben sosial. An-Frans, lè rel-chalè anlè 28°, tout djoubakè ka djoubake dewò pe mande sispann djoubake ; ale mande pou larel-gouvelnaj sosial taha se bay atè Gwadloup, Gwiyann oben Matnik.