Tjenzienm konsit Lawonn Peyi Oliwon-latè asou tilili-nich-lavi

OECS ek CARICOM, bwa-pou-ale 

 

 

 

 

 

 

Monreal,  Kanada :   15^enm  Konsit Lawonn Peyi Oliwon-latè  asou tilili-nich-lavi, COP15 ki te fèt atè Kanada nan mi-desanm 2022 ki pase te mete anba zie moun bankoulele tilili-nich-lavi oliwon-latè. Menm si moun pa ka djè pran gran pawol asou koraj-dèhè -se plis toumbilaj kalibich-karenm-livènaj ki ka pòte-, wach-dèhè y ke peze kòtok asou djokte moun-asou-latè pou rete doubout nan lavi a. Lonyen-dekantje tilili-nich-lavi konte sa eti nan 500 lanne ki fini pase, 902 ràs-bèt-kòtòf djigilòp  eti 85 ràs bèt-lèt-tete, 159 zibie, 35 ràs-bèt ka pran van anba dlo ek 80 ràs pweson. 500 adan se 902 djigilòp taha te rive nan siek ki fini pase a, ek lonyen-dekantje tilili-nich-lavi a kabeche se kontaminaj plastik, dlo-lizinen-makandè, ràs varè djenm,  ek toumbilaj kalibich-karenm-livènaj, tousa adan. Malè pou se gouvelman ti-peyi-mitan-lanmè nan dekatonn lan (Small Island Developing States), se yo ki pi mele epi se djigilòp taha.

Nan dekou an size-koze COP15 taha, nan 07 Desanm ki pase, Man Nneka Nicholas eti se an sobreka-chwichwitaj nan krèy  plodayè-politik Antigwa ek Barbuda, te plodaye anlè tit 38 gouvelman ti-peyi-mitan-lanmè nan dekatonn, nan Karayib la, nan Lanmè-ble  Pasifik la, nan Lanmè-ble Lezenn lan  ek nan peyi-oliwon Afrik, pou depenn sa konsa : "Se ti-peyi-mitan-lanmè nou an se friye-dife  tilili-nich-lavi epi an rel fetayè ràs-bèt-kòtòf. Oliwon lonmwatje kantinaj ràs-bèt ki djigilòp nan 400 lanne ki fini pase, se ràs-bèt peyi-mitan-lanmè. Plodari-dekantje a ka apiye asou sa eti tilili-nich-lavi se ti-peyi-mitan-lanmè nan dekatonn lan, toulong wòkòkòy. Se ti laliman nou an ka mete nou pi flògòdò anba se wach-dèhè apre djigilòp tilili-nich-lavi a eti toumbilaj kalibich-karenm-livènaj ki ka wakle-boulin aleliwon, ràs-bèt-lòtbòtsay ki ka debatje, tè ka vini piòpiò, kontaminaj laliwonn ek anni-tjouyi a."

Se krèy plodayè-politik CARICOM lan, se peyi OECS la adan, te apiye pou mande krèy-kabwataj COP15 lan pou se mete nan brann pou kore dekati tilili-nich-lavi anba-lanmè nan Karayib la pou ba eti y ka ba mil-an-mil moun manje. "Chak lanne, sa ka tenmbolize nou wè laliman bòdaj-lanmè ka tizi ek toumpak depotjolè y asou tilili-nich-lavi anba-lanmè ek nan bòd-lanmè pou rel-boulouwe lanmè ki ka bay anlè, dlo-siri lanmè  ek dlo-kòch lanmè". Se sa sobreka-chwichwitaj nan krèy  plodayè-politik Antigwa ek Barbuda, Man Nneka Nicholas, rete katjile.

Man Susanna DeBeauville-Scott eti se an kabwatè plan-divini nan OECS pou gouvelnaj lanmè-ble ek  ek ekonomi-voye-lak la,  te pran pawol asou trase-welto-rive  krèy-kabwataj OECS pou kore bok ba se kay-anba-lanmè a. "La-atjolman, nou ni de plan-divini ki ka dekantje katel-dekantje-longsay lanmè dlo-kòch la. Yonn adan se plan-divini taha eti yo ka kriye ReMLit – Building Resilience in the Eastern Caribbean through Reduction in Marine Litter Project – (tankon Plan-divini pou vidjoze vire-doubout-pimpe  nan Karayib atè-solèy apre tizi kochonni lanmè)  eti gouvelman Nòwvèj mete lahan adan. Lòt plan-divini an se  Recycle OECS Project eti ka gade wè regle kòchtaj plastik la, se Kawbe Ewòp-Yonnife ki mete lahan-palantje plan-divini tah". OECS ka kabwate BioSPACE Project (pou Biodiversity Support for ACP Coastal Environments) eti ka mete nan brann tibren larel-gouvelnaj pou anbrazonnen tilili-nich-lavi anba-lanmènan se 9 peyi-OECS la. Nan plan-divini taha tou, se kawbe-gouvelnaj Ewòp Yonnife ki mete lahan-palantje-ekonomi.

Pou defann tòt-genyen peyi Karayib la nan konsit la, OECS ek CARICOM te fè yonn pou se trape rive-jik-bout pi djok nan pare-bok  tilili-nich-lavi peyi-olion-karayib la. Nan pare-zafè pou konsit taha, plodayè-dekantjè CARICOM, Dk. Patrick Chesney bay lavwa, "Nou vini epi an konpanyi djing-matje-dekantje fondok eti ka depenn doukou pran-pawol oliwon-latè nan tilili-nich-lavi ek twa zòt prèmie-brann eti dòt krèy-palantje-laliwonn-karayib te depenn eti ni adan yo matjoukann-peyi mete-nan-brann ek lahan-palantje, tilili-nich-lavi  nan bòdaj-lanmè ek anba-lanmè ek tilili-nich-lavi, oliwon-latè."

 

Ale li nan OECS News Roundup

Comments

[Rédigé par : Carib.News]

Foreign Ministers of the Caribbean Community (CARICOM) are scheduled to meet on Wednesday 15 February ahead of the 44th CARICOM Summit which starts later Wednesday at the Atlantis Paradise Island Bahamas. They will hold discussions with the United States of America, the Republic of Korea, the United Arab Emirates, and the Republic of Azerbaijan.